Deze tuinen zijn een direct gevolg van de historische uitwisseling van kennis en inspiratie tussen Nederland en Rusland onder invloed van tsaar Peter de Grote. In september 2016 is deze openluchttentoonstelling in het Lefortovo-park geopend.
Expositie in Creative cluster Artplay in Moskou.
In het oosten van Moskou ligt een verborgen park: Lefortovo. Slechts de direct omwonenden weten van het bestaan van dit park. Dit park met een bijzondere overlap van verschillende ontwerpen door de eeuwen heen, is nauw verbonden met Nederland, ook al omdat het oorspronkelijke ontwerp van een Nederlander is.
Tussen Rusland en Nederland bestaan al eeuwenlang culturele en economische betrekkingen. Door de interesse van tsaar Peter de Grote in Europese kennis en inventieve technologieën, waaronder scheepsbouw, geneeskunde en tuinkunst, werden veel Nederlandse deskundigen in Rusland uitgenodigd. Denk aan Nicolaas Bidloo, de lijfarts van de tsaar, en hovenier Jan Roosen.
De Hollandse lusthoven van de Gouden Eeuw waren internationaal beroemd vanwege hun heldere ordening en inventieve beheersing van het water en de kweekkunst. De tuinen weerspiegelden de rijkdom en kennis van Holland. Hier werden de wonderen van goddelijke natuur en menselijke scheppingskunst bezongen als ‘aardse paradijzen’. De buitenplaatsen waren oorden van status, nut en plezier, gevestigd nabij de steden. In de jaren 1697-1698 en 1716-1717 bezocht Peter de Grote de beroemdste Hollandse ‘paradijzen’ en hij was onder de indruk van de kunde en kennis van de Nederlanders.
De tsaar bewonderde de wijze waarop de Nederlanders de natuur beheersten, onder andere als het ging om de aanleg van polders, kanalen, waterfonteinen en lusthoven.
Ook was Peter de Grote zeer geïnteresseerd in de Hollandse tuinaanleg, speciaal daar waar het water een belangrijk onderdeel van de structuur vormde en nadrukkelijk zichtbaar was in de vijvers, stromende inventieve stelsels van kanalen, sluizen en dammen, et cetera. Denk aan de manier waarop het watersysteem kunstig werd ingezet in de tuinen en de polders, maar ook aan de kunstmatige klimaatbeheersing in oranjerieën en verwarmde kassen. Al deze Nederlandse methoden werden in Rusland tijdens het bewind van Peter de Grote ingevoerd.
Nicolaas Bidloo, lijfarts van Peter de Grote
Rond 1702 biedt de tsaar aan Nicolaas Bidloo een contract als lijfarts. Bidloo verhuist naar Rusland. De veelzijdig getalenteerde Bidloo groeide op in Amsterdam als zoon van een bekende apotheker en botanicus. Hij was ook een groot kenner en beoefenaar van de tuinkunst. Hij bracht veel kennis mee naar Moskou en niet alleen over geneeskunde, maar ook over kweken, tuinieren en tuinontwerpen. Tijdens zijn contract met tsaar Peter richtte Nicolaas Bidloo het eerste militaire hospitaal in Moskou op. Het Burdenko Militair Hospitaal ligt naast het Lefortovo-park.
Na afloop van zijn contract met Peter de Grote mocht Bidloo zijn eigen landgoed bouwen. Hij kreeg daarvoor grond langs de rivier de Jauza, naast het hospitaal, tegenover de Nemetskaya Sloboda.
Fragment van Nicolaas Bidloos ‘kleine hermitage’ aan de Jauza nabij Moskou, door hemzelf ontworpen en in vogelvlucht getekend omstreeks 1730 (Leiden Universiteitsbibliotheek, Speciale Collecties BPL 2727_04).Bidloos ‘Kleine hermitage’
Rond 1709 legde Bidloo een prachtige privétuin aan, die hij zijn ‘kleine hermitage’ noemde – een lustoord om zich terug te trekken uit het drukke stadsleven.
Typisch Hollands waren het vrije zicht op de Jauza-rivier en de combinatie van moestuinen en siertuinen in een regelmatig patroon van paden en hagen. Deze heldere ordening maakt hij bewust in contrast met de ongeordende natuur aan de rand van de rivier die een eigen wilde schoonheid van de natuur toont.
Peter de Grote kwam hier regelmatig om van de rust te genieten en hij vroeg Bidloo om een tuin voor zijn zomerresidentie te ontwerpen.
Veel later tekende Bidloo zijn kleine hermitage voor zijn kinderen in twintig bladen. Helaas is door latere uitbreiding van de stad de privétuin van Bidloo helemaal verdwenen. Gelukkig zijn de tekeningen van Bidloo in archieven bewaard en zijn deze in deze bijzondere expositie eindelijk weer in Moskou te zien.
Lefortovo-park
Peter de Grote liet in 1721 ook bij Moskou een luisterrijk lusthof aanleggen als zomerresidentie. Hij vroeg Bidloo om de voormalige tuinen van Lefort en Golovin langs de rivier te transformeren tot een nieuw gezamenlijk waterpark met een directe verbinding met de Jauza. Volgens zijn instructies moesten ‘Hollandse’ boogbruggen over de grachten komen en in de grote vijver kunstmatige eilanden met vogelhokken.
Door middel van dammen en kanalen en een slim gebruik van natuurlijke hoogteverschillen creëerde Bidloo een spannend spel van stilstaand, spuitend en vallend water in vijvers, fonteinen en cascades.
De geschiedenis en ontwikkeling van dit park vormt een groot deel van de tentoonsteling.
Ondanks uitbreiding en verandering van de stad en andere ontwerpen die later werden gerealiseerd, is het eerste Nederlandse ontwerp van het park nog terug te vinden in de vijvers, de Venus-dam, en de Lindelaan die de as van het park vormen.
Zomertuin Sint-Petersburg
De bouw van de nieuwe stad Sint-Petersburg als ook de nieuwe Russische havenstad is gebaseerd op voorbeelden die tsaar Peter in Nederland had gezien. Zowel het systeem van inpoldering als de aanleg van grachten en fraaie tuinen nam hij over. Hij nodigde niet alleen verschillende specialisten en vakmannen uit, ook bestelde hij boeken en zelfs bomen, planten, kruiden, zaden en bloembollen vanuit Nederland.
De Zomertuin op de zuidoever van de Neva was het eerste project dat gebaseerd was op zijn Nederlandse ervaring. Vanaf 1704 ontwikkelde de tuin zich als zomerresidentie van de tsaar. Een speciaal kanalenstelsel was gerealiseerd om de drassige bodem droog te houden en de fonteinen te voeden.
De onderdelen in het barokke stijl van de tuin werden ontworpen door de Hollandse hovenier Jan Roosen in 1714-1716. Roosen was gecontracteerd om de Hollandse tuinkunst over te brengen naar Rusland. Hij had een eigen school voor hoveniers in Sint- Petersburg opgericht.
Zomertuin ZubovZicht op de Eerste en Tweede Zomertuin in Sint-Petersburg, kort na de tuinaanleg door de Hollandse hovenier Jan Roosen; vogelvluchtprent door A. Zubov, leerling van A. Schoonebeek, 1717.
Jaroslavl, sterrenbos bij ‘Hollandse’ Manifaktura
De ‘Hollandse’ Manifaktura in Jaroslavl is in 1722 gesticht in opdracht van Peter de Grote. Bij de Manifaktura werd net als in Hollandse fabrieken waterkracht gebruikt om, naast windmolens, machines en fonteinen aan te drijven. De fabriek en de tuin waren gesitueerd bij een klein beekje naar de Kotorosl.
Het was een typisch Hollandse barok ‘sterrenbos’, een versierde nutstuin met bloemen, fruitbomen en hagen. Op de kruisingen van het stervormige padenpatroon stonden allegorische tuinbeelden en fonteinen en in het midden een tuinkoepel. Het geheel was omgeven door een lijst van linden.
De ‘Hollandse’ tuin is door latere veranderingen grotendeels verdwenen. Maar er zijn voldoende sporen en historische gegevens aanwezig om Manifaktura-tuin opnieuw tot leven te brengen.
Historisch gezien is het Nederlandse groene erfgoed in Rusland weinig bestudeerd en het is ook nauwelijks bekend, behalve bij experts. Deze tentoonstelling heeft als doel om de vaste bezoekers van de parken over de Nederlandse landschapskunst in de tijd van tsaar Peter de Grote te leren kennen en tegelijkertijd te wijzen op hun deplorabele staat. De tentoonstelling is bovendien bedoeld om de Moskoviet de verbazingwekkende geschiedenis van het park Lefortovo te doen leren kennen. Wellicht dat ze hierdoor de slapende schoonheid van het Lefortovo-park en zijn unieke watersystemen leren waarderen en in volle glorie hersteld willen zien.
