‘De populariteit van de warmtepomp verkleint de kans dat plannen voor nieuwe warmtenetten in wijken met gemengde bouw financieel haalbaar zijn’, stelt de Rekenkamer in het rapport ‘Een koud bad voor warmtenetten – Tijd voor bijsturing van de warmtetransitie’. 

In dergelijke wijken worden individuele oplossingen, zoals warmtepompen, gestimuleerd. Hierdoor haken potentiële afnemers voor het warmtenet af . Daardoor wordt de noodzakelijke schaalgrootte voor rendabele exploitatie moeilijker te bereiken. 

In wijken zoals De Zuidlanden in Leeuwarden en Witbrant in Tilburg is een aanzienlijk deel van de woningen aangesloten op een warmtenet. Tegelijkertijd kiezen andere bewoners in dezelfde wijken voor individuele warmtepompen. Hierdoor ontstaat concurrentie tussen beide systemen. 

Dit patroon doet zich ook voor in steden als Deventer, Gorinchem, Groningen en Heeg. ‘Deze overlap is nu nog niet groot, maar kan zonder bijsturing de uitrol van warmtenetten belemmeren.’ Daarbij worden de vermeden kosten voor netverzwaring niet meegenomen in subsidies voor warmtenetten. 

Warmtenetten kunnen een duurzame oplossing bieden voor wijken met een hoge woningdichtheid. Ze maken gebruik van restwarmte of aardwarmte en zijn volgens het Planbureau voor de Leefomgeving in ongeveer een derde van de gebouwde omgeving de meest kostenefficiënte route naar een aardgasvrije toekomst in 2050. 

Minister moet keuzes maken 

De Rekenkamer adviseert de minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei om kritisch te kijken naar de subsidie voor warmtepompen in gebieden waar dit de ontwikkeling van warmtenetten belemmert. Ze moet, volgens de Rekenkamer, duidelijke keuzes maken om te voorkomen dat subsidies ondoelmatig worden ingezet. 

Het wachten is op de voorgestelde Wet collectieve warmte (Wcw). Die maakt gemeenten eigenaar van warmtewetten. Daarom steken commerciële partijen geen geld meer in nieuwe netten. Maar gemeenten kunnen zonder de wet lastig een business plan maken. 

Gevolg is dat warmtenetten worden uitgesteld. Zoals in Amsterdam. Het stadsbestuur liet daar de ambities voor veel warmtenetten los. Omdat de gemeente alsnog gasloos wil zijn in 2050, wordt nu gekeken naar andere mogelijkheden, zoals individuele warmtepompen. Met als gevolg dat toekomstige warmtenetten de pas wordt afgesneden.