In het project bestudeerden de onderzoekers in een consortium van vijftien partners (potentiële) hubs voor drie gebieden: De 9 Straatjes in Amsterdam, waar verkeersluwte kansen biedt, de Knowledge Mile in Amsterdam, een druk gebied tussen Amstelplein en Waterlooplein, en Campus Heijendaal in Nijmegen.
‘Voor elk gebied hebben we een groep bedrijven bijeengebracht om te praten met partijen uit de buurt, en om te onderzoeken of ze met een hub meerwaarde konden creëren voor de buurt’, vertelde Susanne Balm, projectleider en onderzoeker City Logistiek, tijdens het evenement ‘Duurzame buurtlogistiek: kansen voor hubs’ in Utrecht op 29 januari.
Uit de resultaten blijkt dat zo'n proces van co-creatie in de praktijk niet vanzelf tot actie leidt. Voorwaarde is dat initiatiefnemers een (kosten)voordeel, verantwoordelijkheid of verplichting voelen bij een bepaalde oplossing. ‘Het lastige bij het opzetten van hubs is dat in veel gevallen een duidelijke verantwoordelijke partij ontbreekt’, aldus Balm.
Op de campus in Nijmegen bleek bijvoorbeeld dat een private hub met vrachtfietsen voor de bevoorrading van technische materialen het aantal grote of zware voertuigen in het gebied kon verminderen. Maar het lukte niet om de pilot op te schalen, omdat veel partijen zich afwachtend opstellen.
Bij De 9 Straatjes was ruimtegebrek een van de beperkende factoren. Daar biedt de Appeltjesmarkt - de beoogde locatie voor de hub - een tijdelijk onderkomen aan de brandweerkazerne en heeft de gemeente Amsterdam er een locatie voor deelscooters en -(bak)fietsen ingericht. Daarnaast zijn op de beoogde locatie inmiddels een parkeergarage, busstation, tankstation, sociaal project en populair café-restaurant ondergebracht.
‘Op papier lijken deze functies elkaar te versterken, maar in de praktijk concurreren ze om ruimte,’ zegt Koos Johannes, onderzoeker Ondernemerschap bij de HvA. De ontwikkeling raakt bovendien verschillende beleidsvelden van de gemeente, wat het besluitvormingsproces ingewikkeld maakt.
In het Amsterdamse innovatiedistrict Knowledge Mile ontbrak een duidelijke noodzaak voor een logistieke hub en dat remde het co-creatieproces, aldus de onderzoekers.
Een logistieke stadshub is een distributiepunt waarop goederen, afkomstig van meerdere voertuigen, kunnen worden verzameld, om gecombineerd verder te vervoeren. Dit kan de stedelijke logistiek efficiënter en, met emissievrije voertuigen, schoner maken. In 2023 telde Buck Consultants International (BCI) 430 stadshubs in Nederland.
Probleemeigenaar ontbreekt
In theorie bieden hubs mogelijkheden om de logistiek in de stad te verbeteren. Maar de hubs opzetten is gemakkelijker gezegd dan gedaan, concluderen de onderzoekers van de twee hogescholen.
‘Er spelen veel belangen, en vaak ontbreekt een duidelijke probleemeigenaar,’ stellen Balm en Johannes samen met mede-onderzoeker Sander Wilmsen.
Volgens Balm is het lastig om stakeholders binnen een gebied te binden aan een hub-initiatief, omdat veel lokale problemen en prioriteiten de aandacht voor stadslogistiek vaak overschaduwen. 'En als er juist wel veel problemen met stadslogistiek zijn, zoals drukte en overlast, dan kan het uitblijven van zichtbaar resultaat in de praktijk leiden tot nog meer onvrede over de situatie.’
Als je stakeholders bij de plannen voor je hub betrekt, is de kans wel groter dat ze er straks gebruik van gaan maken, zegt Wilmsen, als gedragspsycholoog verbonden aan het onderzoek naar buurthubs. Ook belangrijk: kies het juiste moment om je concept te lanceren. ‘Denk aan een verhuizing, de opening van een pand, of de komst van nieuwe regelgeving.’
Geleidelijke groei naar een hub
De onderzoekers geven ook advies aan ondernemers die de uitdaging met hubs willen aangaan. ‘Startups die zich nog in de verkenningsfase bevinden, doen er goed aan om partners te zoeken die in termen van omzet continuïteit bieden,’ zegt Koos Johannes, senior onderzoeker Ondernemerschap bij de HvA.
‘Richt je op gemeenten die al concrete plannen hebben voor hubs. En ga uit van het huidige overheidsbeleid en niet van beleidsplannen die nog onzeker zijn.’
Net zo belangrijk is een goede begroting van zeker vijf jaar vooruit. ‘Pas op met investeerders die hoge rendementseisen stellen op korte termijn. Uit ons onderzoek blijkt namelijk dat startups iets kunnen leren van sociaal ondernemers; geleidelijke groei lijkt bestendiger dan geforceerde snelle groei,’ benadrukt Johannes.
Ondernemers die aandacht besteden aan inbedding van hun activiteiten in de lokale gemeenschap, lijken bovendien succesvoller dan ondernemers die gaan voor snelle groei. Hierover vindt nog vervolgonderzoek plaats.
‘Businesscase nog niet gelukt’
Volgens Balm, Johannes en Wilmsen is het oorspronkelijke doel van hun onderzoek om tot kansrijke businessmodellen voor hubs te komen, nu niet behaald. Welke vorm van samenwerking bij het opzetten van een hub in stadslogistiek het beste werkt, vraagt ook om vervolgonderzoek.
‘Wel zijn er, naast de lessen en adviezen, waardevolle nieuwe contacten ontstaan; tussen ondernemers onderling, tussen stakeholders in de verschillende gebieden en tussen verschillende schakels in de logistieke keten.'
De resultaten van het onderzoek, van de Hogeschool van Amsterdam en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, zijn uitgebracht in een magazine, en dienden als aanleiding voor het evenement in Utrecht.