Hagemans onderzocht in haar proefschrift ‘Snacks and the City’ de mechanismen achter toeristificatie in Amsterdam. Een zichtbaar effect is onder meer winkel- en horecagebieden die veranderen door toeristenwinkels en te maken krijgen met stijgende huren.
‘Consumptieruimten waar toerisme zich concentreert, kunnen te maken krijgen met drukte en overlast’, schrijft ze. ‘Bovendien kan toenemend toerisme haar stempel drukken op het soort winkels, diensten en horeca’, aldus Hageman. Bewoners voelen zich hierdoor vervreemd van hun stad, schrijft de wetenschapper.
De effecten van toerisme verschillen sterk binnen Amsterdam, aldus de onderzoeker. In dure winkelstraten zoals het Damrak overheersen toeristenwinkels. Hoge huren en vraag van kortetermijnbezoekers bepalen het aanbod. Winkels met fastfood, souvenirs en goedkope kleding verdringen alternatieven.
‘Dit is heel anders in de Hoogstraten. In dit gebied zagen ondernemers wel een toename in het aantal toeristen, maar ervoeren ze minder drukte en geringere huurstijgingen. Toenemende bezoekersaantallen resulteerden daardoor niet in druk om te standaardiseren.’
In de Negen Straatjes is het beeld nog anders. Een merkstrategie gericht op exclusieve boetieks trekt zowel toeristen als welvarende lokale bewoners aan. Toch verdringen stijgende huren ook hier kleine ondernemers. ‘Ondernemers moeten inspelen op een hoger marktsegment', aldus Hagemans.
Rol van framing en beleid
Framing speelt een grote rol in de perceptie van toeristenwinkels. Ze worden vaak geassocieerd met drukte, monocultuur en zelfs criminaliteit. Begrippen als ‘criminogene bedrijven’ versterken dit negatieve beeld, schrijft Hagemans.
Deze framing legitimeert volgens haar beleid zoals het verbod op nieuwe toeristenwinkels in het centrum. Dit beleid raakt echter vaak ondernemers met een migratieachtergrond. ‘Willekeurige toepassing ondermijnt de rechtszekerheid van ondernemers', zegt ze.
Ze doet drie aanbevelingen:
- Stijgende huren reguleren
Stijgende winkelhuren zijn een belangrijke aanjager van toeristificatie. Hagemans pleit voor flexibele huurcontracten en beperkingen op pandensplitsing. ‘Huurregulering kan kleine ondernemers ondersteunen en toeristificatie vertragen.’
- Drukte verminderen
Bezoekers spreiden en draagkracht vergroten zijn volgens Hagemans essentieel. Voorbeelden zijn extra voorzieningen, zoals openbare toiletten, en betere afvalverwerking. Ook toeristenbelasting en reserveringssystemen, zoals in Venetië, kunnen helpen.
- Lokale ondernemers koesteren
‘Samenwerking tussen overheid, ondernemers en andere belanghebbenden is cruciaal,’ benadrukt Hagemans. Een inclusieve aanpak zonder negatieve framing kan vertrouwen herstellen en ondernemers versterken.
Haar onderzoek gaat niet in op specifieke instrumenten die gemeenten kunnen inzetten om toeristificatie tegen te gaan. Ze onderstreept wel dat toerismebeleid zorgvuldig moet worden ontworpen.
‘Onzorgvuldig beleid kan juist de groepen benadelen die het hardst steun nodig hebben’, waarschuwt ze. Alleen door oog te hebben voor lokale context kan toerisme steden verrijken zonder bewoners te vervreemden.
‘Effectieve strategieën om toeristificatie van consumptieruimten te beheersen benutten daarom de krachten van lokale belanghebbenden.’
