In 2050 moeten alle woningen, scholen, winkels, kantoren en andere gebouwen goed geïsoleerd zijn en is aardgas niet langer de standaard om gebouwen mee te verwarmen. De Wgiw voegt aan de Omgevingswet, de Gaswet en de Warmtewet instrumenten toe om deze transitie voor gemeenten te verbeteren en versnellen.  

Gemeenten krijgen met de Wgiw een aanwijsbevoegdheid waarmee ze wijken en buurten stap voor stap van het aardgas kunnen halen. Gemeenten zullen daarvoor aan de slag moeten met een transitievisie warmte. Dat geldt als verplicht warmteprogramma onder de Omgevingswet.

Vanuit de Wgiw moeten gemeenten ook hun omgevingsplannen wijzigen met daarin een beschrijving per gebied met de stappen om het gas af te sluiten en de invoering van duurzame warmtevoorziening. Daarbij krijgen gemeenten door de wet kaders over onder meer de termijn en de betaalbaarheid.

Hoe de wet precies moet worden toegepast, volgt in een Besluit gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Bgiw). Deze moet nog door de Tweede en Eerste Kamer en de verwachting is dat zowel de Wgiw en het Bgiw per 1 januari 2026 inwerkingtreden.

Wgiw ingebed in Omgevingswet

De Eerste Kamer ging niet direct akkoord. Zorgen waren er onder meer over de inbreng van burgers. Senatoren van JA21 vrezen dat burgers geen inspraak hebben als hun wijk door de gemeente van het gas wordt gehaald.  

Minister Keijzer bestrijdt dat. ‘Goede participatie en heldere democratische controle is geborgd doordat het wetsvoorstel is ingebed in de Omgevingswet.’

Volgens haar zorgt de wet ervoor dat de energietransitie betaalbaar blijft. ‘Warmtenetten kunnen kosteneffectief worden ingezet, de wijkgerichte aanpak leidt tot efficiëntere inzet van mensen en middelen.’

Ze zegt verder te werken aan programma’s om het gebrek aan personeel binnen de energietransitie op te vangen.

Energiewet vervangt oudere wetten

Ook de Energiewet is door de Eerste Kamer. Die vervangt de huidige Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet en bevat een update met Europese regels voor gas en elektriciteit. Dan gaat het onder meer over het samenvoegen van regels voor transport en levering van gas en elektriciteit in Nederland. Ook sluiten de nieuwe regels beter aan bij moderne eisen, zoals duurzame lokale energieproductie, opslag en flexibiliteit.

De wet maakt ook Energiegemeenschappen mogelijk. Die hebben nu een officiële juridische status en een aparte rol in de energiemarkt, naast bestaande spelers zoals energieleveranciers, producenten en netbeheerders.

‘Dit gaat de coöperatieve energietransitie in een stroomversnelling brengen’, zegt Siward Zomer, voorzitter bij Energie Samen, de landelijke koepel en belangenorganisatie van energiecoöperaties.  

‘Hoewel wij in Europa één van de laatste landen zijn die deze Europese regels hebben geïmplementeerd, lopen we nu juist voorop door het invullen van het democratische karakter van hernieuwbare energiegemeenschappen.’

‘Nederland is nu ook het eerste land in Europa dat energie delen door energiegemeenschappen mogelijk maakt in combinatie met een mogelijkheid van gemeenten om energiegemeenschappen in positie te brengen met de nieuwe wettelijke basis voor 50 procent lokaal eigendom in de wet’, aldus Zomer.