Dit artikel maakt deel uit van onze zomerserie 2024. Lees ook over wonen in Wenen, stedelijke planning in Frankfurt, groenbeheer door VVE's in Warschau, tuinstraten in Antwerpen, schoolstraten in Parijs en de stadsmarketing van Manchester. 

In het noordwesten van Spanje ligt Pontevedra, een oude middeleeuwse stad, gelegen langs de Lérez die uitmondt in de zee. Naast de bezienswaardigheden, zoals de oude Romeinse infra en de vele geplaveide straatjes, staat de stad om nog iets bekend: het autoluwe centrum dat al sinds 1999 voorrang geeft aan wandelaars en fietsers.

De grote ommekeer ontstond toen burgemeester Miguel Anxo Fernandez Lores in dat jaar aantrad (en overigens nog steeds deze functie bekleedt). Het centrum van de stad was toen behoorlijk vervuild en de inwoners verhuisden liever naar buitengelegen plekken toe. 

Met de ambitie om het centrum te herstellen en deze weer ‘terug te geven aan de inwoners’, kondigde Lores een grote beleidsverandering aan. Deze blonk vooral uit op het gebied van stadsplanning en duurzaam mobiliteitsbeleid. Een belangrijke filosofie van Lores daarbij was: ‘Het bezitten van een auto geeft je niet het recht om de openbare ruimte in te nemen.’

Nieuwe indeling

Met deze filosofie in acht genomen slaagde Lores erin om binnen een maand na zijn aantreden 300.000 vierkante meter van het stadscentrum om te vormen van autogebied tot voetgangersgebied.

Auto's konden niet zomaar meer de stad doorkruizen en parkeren op straat werd op grote schaal afgeschaft. De planners realiseerden zich dat mensen die op zoek waren naar een parkeerplaats in Pontevedra, juist de oorzaak waren van verkeersopstoppingen.

Er volgden meer maatregelen: parkeergarages in het centrum werden vervangen door ondergrondse parkeergarages en kruispunten met verkeerslichten werden verwijderd en vervangen door rotondes. Aan de rand van de stad ontstonden gratis overdekte parkeervoorzieningen.

Ook trof de gemeente verkeersremmende maatregelen, waardoor het verkeer werd vertraagd tot 30 kilometer per uur. De infrastructuur van de stad werd strategisch herontworpen met bredere trottoirs en smallere wegen om langzamer verkeer aan te moedigen. Voetgangersoversteekplaatsen werden verhoogd om auto's erop te wijzen dat ze een voetgangersruimte binnenrijden.

Het centrum kreeg een totaal nieuwe indeling, met ruimte voor voetgangers, fietsers en ontmoeting. Enkele voertuigen mogen vandaag de dag nog naar binnen. Denk aan de hulpdiensten, het bruidspaar, de uitvaartstoet en de pakketbezorgers (alleen tijdens specifieke tijdslots en via vaste toegangen en routes), zoals eerder omschreven door Caspar de Jonge, programmamanager Data en Diensten bij I en W.

Geen verkeersslachtoffers meer 

Het resultaat: waar vroeger 80.000 voertuigen de stad dagelijks doorkruisten, zijn dit er vandaag de dag nog maar 7.000. Ook nam de CO2-uitstoot af met 67 procent, een afname van 61 procent als het gaat om luchtvervuiling, Van de inwoners verplaatst 70 procent zich lopend of op de fiets. Ook zijn er sinds 2009 geen verkeersslachtoffers meer genoteerd.

Tegelijkertijd is het aantal inwoners toegenomen met 12.000. Dit kwam mede door de aantrekking van het fiets- en voetgangersvriendelijke centrum. De stad telt nu 83.000 inwoners. Dat is vergelijkbaar met Lelystad, Heerlen en Hengelo, en nog meer dan Gouda.

Pontevedra won verschillende prijzen dankzij het nieuwe mobiliteitsbeleid, zoals de meest comfortabele stad van Europa in 2014. Ook de UN-Habitat Award in 2014, de Intermodes Award in 2013 en de Active Design Award in 2015 staan in de kast.

Plaza de la Leña. Foto: David Andres Gurierrez / iStock.com

Vijf adviezen aan andere steden 

Burgemeester Lores heeft gezegd dat een dergelijke transformatie moeilijk te evenaren zou zijn in steden op grotere schaal. Het kan eerder worden toegepast in 'Pontevedra-achtige buurten'. Steden die wel vergelijkbaar zijn met Pontevedra zouden volgens de burgmeester per maatregel moeten testen wat voor hen werkt.

Toch dient Pontevedra als goed praktijkvoorbeeld, en zijn er algemene lessen voor het verminderen van autoverkeer en het aanpakken van verkeersuitstoot. In een interview met journalist Lauren McAskie gaf raadslid Xosé Cesareo Mosquera, die vanaf 1999 jarenlang verantwoordelijk was voor de mobiliteit en infrastructuur van de stad, vijf tips:

1. Benut alle nieuwe ruimte 

‘Wanneer je simpelweg parkeerplaatsen verwijdert zonder de ruimte te verbeteren, zoals met nieuw straatmeubilair of terrassen, dan zullen automobilisten gefrusteerd raken omdat kostbare parkeerruimte niet benut wordt. Als ze zien dat de vrijgekomen ruimte de stad juist verbetert, met een schoner, cultureler en veiliger straatbeeld, ontstaat er steun.

2. Ontwerp voor de meerderheid 

Kritische omwonenden, vormen vaak maar een klein aandeel van de totale gemeenschap. Mosquera adviseerde om daar geen plannen op in te leveren, maar om nieuwe maatregelen te blijven invoeren voor de grotere groep.

'Voordat we de voetgangerszones ontwierpen, organiseerden we bijeenkomsten met de omwonenden. Als we vervolgens in de krant lazen dat 'de lokale bevolking tegen nieuwe maatregelen is', kwamen we er vaak achter dat eigenlijk maar twee van de 200 buren kritisch waren.

3. Houd centra compact 

Lores zegt dat compacte centra duurzaamheid creëren. Daarom bevatten alle beslissingen in het stedenbouwkundig beleid die gericht waren op stadsuitbreiding altijd de eis voor compactheid.

Stadsgrenzen werden naar buiten verplaatst met nieuwe buurten en daarom zijn districten geëvolueerd op een manier die handel in hun centra bevordert. Pontevedra heeft wildgroei voorkomen door de bouw van grote winkelcentra te ontmoedigen en belangrijke bezienswaardigheden zoals het voetbalstadion op de oorspronkelijke locatie in het centrum te herbouwen.

4. Noem gebieden niet 'autovrij' 

De burgemeester heeft meerdere malen benadrukt: de stad Pontevedra is niet helemaal autovrij. ‘We laten nog steeds de noodzakelijke voertuigen toe, en dat is een groot verschil met autovrij.’

Volgens de burgemeester is een volledig autovrije stad erg lastig te realiseren, bovendien vindt hij die stempel niet belangrijk. Lores vindt het belangrijker om te laten zien dat het aantal auto’s dat nodig is om een stad te laten functioneren, veel lager is dan gedacht.

5. Zorg voor voldoende parkeergelegenheid buiten het centrum 

Een ander punt waarin de aanpak van Pontevedra zich onderscheidt van andere 'autovrije' steden, is dat er nog steeds voldoende parkeergelegenheid is voor alle voertuigen die van buiten de stad komen. Dat is mogelijk op de buitenste ringen, zelfs zonder kosten of tijdslimieten.

Volgens Mosquera worden mensen op deze manier gestimuleerd om 'te parkeren en te lopen', in plaats van direct naar het stadscentrum te rijden, waar geen doorgaande wegen zijn.