‘De gemeente wil meer groen, maar ook het beschermd stadsgezicht behouden’, legt onderzoeker Fenna IJtsma van de Universiteit Leiden uit op de site van de onderwijsinstelling. 

‘Om ervoor te zorgen dat dit een geheel wordt dat vergroeit met de stad, startte de gemeente in samenwerking met kennisinstellingen en stadspartners het project Erfgoed Deal Leiden. 

Met de Erfgoed Deal wil de gemeente een inclusief ontwerp ontwikkelen voor ‘de grachtenstad van de toekomst’. De historische binnenstad is vaak dichtbebouwd en stegen, grachten en pleinen zijn sterk versteend. Dit geeft extra druk van hittestress op de leefbaarheid.

De Erfgoed Deal geeft Leiden de kans om te onderzoeken hoe de historische binnenstad deze hittestress kan aanpakken en aantrekkelijk kan houden voor de enorme hoeveelheid aan functies en gebruikers die ze nu heeft.   

Onderdeel daarvan is historisch onderzoek naar het groen en de kades binnen de singels om op voort te borduren. Onderzoeksbronnen moeten inspiratie bieden: waar kozen ze vroeger voor vergroening? En hoe werd de grond gebruikt? 

Het is volgens de onderzoekers niet de bedoeling om de historische situatie exact te herstellen; wel kan beter worden ingeschat hoe bepaalde beplanting van invloed is op de omgeving. ‘Als ik ergens iepen vind, hoeven daar niet onmiddellijk iepen voor te worden teruggeplaatst’, zegt IJtsma. 

Daarnaast kunnen de historische documenten argumenten bieden. Een groot deel van de binnenstad is een historisch stadsgezicht. Dan zijn de mogelijkheden om te vergroenen wat kleiner. 

Voor een monument mag bijvoorbeeld niet zomaar een boom worden geplant. ‘In dat soort gevallen kan het helpen om te weten hoe de groene omgeving er ooit uitzag’, zegt IJtsma. 

Hulp van stadsontwerpers 

In totaal hebben de onderzoekers toegang tot vier eeuwen aan archiefmateriaal, van kleurboeken met regelgeving tot handelingen van de gemeenteraad, bijvoorbeeld over de aanleg van het Plantsoen, of het archief van de Leidsche gezondheidscommissie of statistieken over bevolkingsgroei. 

Voor het onderzoek staat een jaar gepland en de onderzoekers zullen dan ook niet overal aan toekomen. ‘Voor de selectie wil ik echt afgaan op de stadsontwerpers van de gemeente’, licht IJtsma toe. 

‘Waar slaan zij op aan? Waar denken zij iets mee te kunnen? Naar aanleiding van hun commentaar kan ik het onderzoek sturen in de richting die voor hen handig is.’ 

IJtsma werkt in het project verder samen met bijzonder hoogleraar geschiedenis van de stadscultuur Ariadne Schmidt en erfgoeddeskundigen van Erfgoed Leiden en Omstreken. Naast historisch onderzoek voeren onderzoekers en biologen van Naturalis een biodiversiteitsonderzoek uit. 

‘Dat interdisciplinaire karakter maakt dit type onderzoek heel vernieuwend’, vertelt IJtsma. De bijdrage van Naturalis helpt de erfgoedspecialisten om de groendata op waarde in te schatten.  

‘Op het beeldmateriaal dat ik voorlegde, zag ik alleen bomen en wat gras. Zij begonnen meteen over gradiënten in het landschap en het belang daarvan voor biodiversiteit.’ 

Behalve een toolkit voor de gemeente om de openbare ruimte te vergroenen, komt er ook een toolkit voor bewoners. Zij kunnen daarmee zelf aan de slag om hun tuin te verduurzamen. Hoe de toolkits eruit komen te zien, wordt later bekendgemaakt.