Nefs, die onderzoek doet naar de economische en ruimtelijke effecten van distributiecentra, brengt met zijn proefschrift inzicht en nuance in het debat over het logistieke complex, dat sinds 1980 in omvang verviervoudigde.

Dat is nog weinig in vergelijking met de internationale handel. Die groeide in dezelfde periode met 800 procent,  aldus Nefs in een korte presentatie voorafgaand aan de verdediging van zijn proefschrift, gistermiddag in het aula-gebouw van TU Delft.  

Aan het einde van zijn verdediging stelde zijn promotor Wil Zonneveld (hoogleraar stedelijke en regionale planologie, TU Delft) de vraag wat hem het meest verrast heeft tijdens zijn onderzoekswerk.  

‘Toen ik mijn onderzoek startte was ik bevooroordeeld. Ik redeneerde vanuit het landschapsperspectief, waarin logistiek geen functie heeft, maar louter een obstakel is.’  

Zijn onderzoek bracht Nefs tot het inzicht dat logistiek en grootschalige distributie en het bijzonder economies of scale een functie hebben. Waarover zo dadelijk meer.

Logistiek en grootschalige distributie hoort bij de geglobaliseerde en gedigitaliseerde wereld zoals die de laatste vijftien jaar vorm kreeg, zoals wijn bij Frankrijk.  

Nefs prikte ook wat mythes door. Bijvoorbeeld over de aanzuigende werking van logistiek op andere industriële banen.

Een digitale bestelling vergt drie keer zoveel opslagruimte als een product dat fysiek in een winkel wordt afgehaald, aldus Nefs. Hij maakte een vergelijking met de container, die in een eerder stadium een grote wissel trok op het ruimtegebruik.

Aanjager van circulaire economie

Zoals logistiek en distributie lineaire ketens mogelijk maakt, kan de logistieke- en distributiesector volgens Nefs ook een sleutelrol vervullen bij het sluiten van ketens in de circulaire economie. Bijvoorbeeld door reverse logistics, recycling of remanufacturing in daarvoor gespecialiseerde hubs.

In zijn proefschrift beschrijft de onderzoeker vier modellen van logistiek in een circulaire economie. Dat hoofdstuk is volgens de smaak van een van zijn ‘opponenten’ tijdens de verdediging nog niet voldoende uitgekristalliseerd. Nefs beaamde dat.  

Maar het is dan ook deels speculeren, waarmee hij zich als wetenschapper een vrijheid permitteert die door een van zijn promotors juist werd geprezen. Het trekt zijn onderzoek nog meer in de actualiteit.  

Opvallend was dat Nefs de landbouw, verreweg de grootste ruimtegebruiker in Nederland, buiten beschouwing laat.

Die circulaire economie betekent alles behalve het einde van grootschalige DC’s, als de circulaire ketens zich over een globale schaal gaan uitstrekken. Nefs voorziet een scenario, waarin grootschalige hubs bestaan naast kleinschalige remanufacturing-hubs. Die laatste staan meer in de buurt van steden en bevolkingsconcentraties, omdat ze gespecialiseerde arbeid vragen. Het is logistiek met een hoge toegevoegd waarde.  

Wat blijft is dat Nederland een ongebruikelijk hoog logistiek landgebruik per inwoner kent in vergelijking met ander landen. Ruimtelijk- en fiscaal beleid hebben dit mogelijk gemaakt, verklaart Nefs. En natuurlijk de rol van de mainport Rotterdam als aanjager. Het zit deels ook in onze cultuur.

Narratief van Nederland Distributieland

‘Nederland Distributieland’ was vanaf 1980 een bewuste campagne, ondersteund door lesmateriaal op middelbare scholen. Onderzoeken die vanaf van het prille begin op de keerzijde van het succes wezen, werden volgens Nefs door beleidsmakers en bestuurders lang terzijde geschoven.  

Tot de magie van het narratief door verrommeling van het landschap, ruimteschaarste en daarmee gepaard gaande ruimtestrijd tussen bijvoorbeeld natuur en logistiek, was uitgewerkt. Opvallend was dat Nefs de landbouw, verreweg de grootste ruimtegebruiker in Nederland, buiten beschouwing laat.

Nefs toonde een foto van een DC van Calvin Klein en Tommy Hilfiger van 160.000 m2, waar zijn geboortedorp in past.

Recentelijk komt daarbij de discussie bij over arbeidsmarktschaarste en het beroep dat de logistieke doet op arbeidsmigratie.

Het debat over de logistiek is volgens Nefs ongenuanceerd. Zo is er ongefundeerde kritiek op schaalvergroting. Schaal kan zijn aangejaagd door ‘financialisering’ van de logistieke vastgoedmarkt, maar het is niet per se slecht vanwege economies of scale.  

Nefs toonde een foto van een DC van Calvin Klein en Tommy Hilfiger van 160.000 m2, waar zijn geboortedorp in past. Alleen de kerktoren zou er bovenuit steken.

Maar zo’n mega-DC kan door schaalvoordelen efficiënter opereren, misschien zelfs grotendeels geautomatiseerd worden. Alternatief is volgens Nefs tien kleine DC’s en dus meer versnippering. maar ook dat is geen wet van meden en persen.  

‘Het gaat erom voor de juiste functie de juiste schaal te vinden, aldus Nefs.

Nefs prikte ook wat mythes door. Bijvoorbeeld over de aanzuigende werking van logistiek op andere industriële banen. Zo’n verband heeft hij niet gevonden.

Alsmaar toenemend arbeidsmarkttekort

Hij eindige zijn introducerende betoog met het opnoemen van wat trends. Denk  naast financialisering aan globalisering die mogelijk een piek heeft bereikt, de omkering van lineaire ketens naar circulaire ketens en een ruimtelijke ordening die mogelijk weer centralistischer wordt. Daarnaast is er de Europese Commissie die zich op dat vlak gaat manifesteren, tot een alsmaar toenemend arbeidsmarkttekort in plaats van het oversschot toen Nederland distributieland vorm kreeg.  

Dat laatste kan wel eens een grote wissel trekken op Nederland distributieland, zeker als een volgend kabinet de grenzen dichtgooit.

Al met al komt Nefs tot de slotsom dat de toekomst van de logistiek in Nederland mooi kan zijn, als je logistiek combineert met ander functies zoals remanufacturing, wonen, en natuur, en daarmee landscapes of trade maakt waar iedereen trots op kan zijn.