Deze worsteling is ook aan het hoofdlijnenakkoord van de vier formerende partijen af te lezen: Ja, we moeten mee met de verandering in relatie tot klimaatverandering, maar niet verder dan moet. Dus bijvoorbeeld geen verplichte overschakeling op warmtepompen. Nee, we willen niet mee in de globale bevolkingsdynamiek, ook niet wanneer dat moet. Ja, we gaan weer 130 km/u rijden, al weet niemand waar dat goed voor is…

Pas toe of leg uit

In het akkoord valt ook te lezen dat de partijen willen dat er ‘toekomstbestendig’ gebouwd wordt en ‘rekening gehouden met water, bodem, landschap en stedenbouwkundige kwaliteit’. Daarmee is de Kamerbrief ‘Water en Bodem sturend’ van het demissionaire kabinet uit november 2022 dus niet van tafel.

Ik las deze kamerbrief ter voorbereiding van een parallelsessie over dit onderwerp op de NEPROM Dag van de Projectontwikkeling, waarop ik de discussie mocht modereren en een reflectie geven. De structurerende keuzes uit de brief worden voorafgegaan door een aantal uitgangspunten die volgen uit adviezen van de Deltacommissaris en de heer Remkes. Het gaat om:

  • niet afwentelen (naar elders in ruimte of tijd);
  • meer rekening houden met extremen;
  • in samenhang omgaan met wateroverlast, droogte en de bodem;
  • meerlaagsveiligheid;
  • minder afdekken, minder vergraven, niet verontreinigen;
  • integrale aanpak in de leefomgeving; en
  • comply or explain.

Het laatste uitgangspunt is interessant vanuit transitieperspectief en komt uit de koker van Remkes. Hij benadrukt dat voor bepaalde doelen onontkoombare en juridisch afdwingbare maatregelen nodig zijn, zoals voor doelen die voortkomen uit Europese verplichtingen.

Voor andere maatregelen is ruimte voor maatwerk. Daarbij kan beschikbare kennis in gebiedsprocessen worden benut. Wanneer wordt afgeweken, geldt dat dit expliciet uitlegbaar en toetsbaar moet zijn en dat doelen nog steeds wel gehaald worden: ‘pas toe of leg uit’.

Zodra we weten hoe Paris-Proof te bouwen, passen we dit toe. Zolang we het nog niet weten of kunnen, leggen we uit waarom we een bepaalde set van oplossingen toepassen en hoe ver we daarmee verwachten te komen.

Een dag later kwam ik dit principe weer tegen. Nu bij de lancering van het Rotterdamse Plan van Aanpak Duurzaam Doorbouwen. Rotterdam gaat met marktpartijen, corporaties en kennisinstituten versneld leren wat nodig is om de duurzaamheidsopgave te combineren met de bouwopgave, zonder dat dit zorgt voor stagnatie in de bouw. 

Willen we de opwarming van de aarde beperken tot 1,5 graad, dan zit er een limiet op CO2-uitstoot. En er is berekend dat we die limiet al over 3 jaar bereiken als we zo doorbouwen. Rotterdam wil met het plan van aanpak voorop lopen. ‘Niet om het braafste jongetje van de klas te zijn,’ zegt wethouder Zeegers, ‘maar om te voorkomen dat we er niet klaar voor zijn als doorbouwen ineens nog maar op één manier kan. Je hebt tijd nodig om mensen op te leiden om anders te bouwen. De hele keten moet op zijn kop. Dan kun je er maar beter als eerste mee beginnen. Rotterdam moet echt voorop willen lopen.’

Tijdens de lancering wordt duidelijk dat Paris-Proof bouwen nog best lastig is, zeker ook omdat er nog geen overeenstemming is over de meetmethode van CO2-uitstoot. Hier komt het principe van ‘pas toe of leg uit’ van pas. Zodra we weten hoe Paris-Proof te bouwen, passen we dit toe. Zolang we het nog niet weten of kunnen, leggen we uit waarom we een bepaalde set van oplossingen toepassen en hoe ver we daarmee verwachten te komen. Zo kan iedereen van elkaar leren en komen we samen verder. Dat leren gebeurt in de Klimaat Academie Rotterdam.

Voldoen aan beleidsdoelen

Wellicht helpt dit principe ook het nieuwe kabinet verder. Want misschien zijn er wel andere manieren om te voldoen aan vastgestelde beleidsdoelen die op een bredere steun in de samenleving kunnen rekenen, dan die de vorige regering heeft ingezet. Uitleggen is het devies en niet tegen beter weten in de doelen bevechten. En dan ook maar meteen het nut van maatregelen uitleggen die ogenschijnlijk niet helpen om de vastgestelde doelen te realiseren, zoals 130 km/u en rode diesel…

Met wat ‘comply or explain’ kan voorkomen worden dat de smartlap ‘Hoop, Lef en Trots!’ nu al een te lange zwanenzang wordt.