Scroll voor de lijst meteen naar onderen.
Zowel de Deltacommissaris als de voorzitter van de Unie van Waterschappen legden onze steden tijdens de presentatie van de Atlas voor Gemeenten – waarin water een belangrijk thema is – over de knie. Steden moeten bij de bouw van woonwijken méér doen om wateroverlast tegen te gaan. De cijfers liegen er ook niet om. Per graad temperatuurstijging neemt het aantal hoosbuien met een factor twee toe. Buien van meer dan 100 mm zijn geen uitzondering meer. In Limburg nam waterschade onlangs de plaats in van de reguliere overlast die we nog wel met z’n allen bereid zijn te accepteren. Maar ondergelopen gebouwen, dat willen we niet in Nederland…
Hugo Gastkemper, directeur van Stichting RIONED, de koepelorganisatie voor stedelijk waterbeheer, weerspreekt het beeld dat gemeenten niets doen om wateroverlast door hemelwater te voorkomen. ‘In 2014 hebben we een onderzoek gedaan onder gemeenten in Nederland. Alle 297 gemeenten die antwoordden, gaven aan getroffen te zijn met extreme buien. Op één na hebben zij maatregelen genomen om de negatieve gevolgen hiervan in de toekomst te beperken. Alleen al in 2014 was daar een bedrag van 280 miljoen euro mee gemoeid.’
Overlast of schade?
Maar natuurlijk, er kan meer worden gedaan en de urgentie neemt toe. Gastkemper: ‘Je hebt wateroverlast en waterschade. Wateroverlast is als een straat af en toe blank staat. Dat is hinderlijk maar ook deel van de oplossing: water bewust even laten wachten op afvoer in groen en straten. Als dat heel af en toe gebeurt, valt daarmee te leven. Je kunt het vergelijken met sneeuw: hinder die bij winter hoort, maar ook snel geveegd wordt waar het nodig is.
Particuliere verantwoordelijkheid
Water is primair de verantwoordelijkheid van de beheerder van een ruimte, in het geval van de openbare ruimte is dat de gemeente. Ook het transport van regen- en afvalwater tussen particulier en waterschap is een gemeentelijke taak. Maar als het gaat om particuliere tuinen, dan is de particuliere eigenaar feitelijk verantwoordelijk. In Nederland hebben we de traditie dat je regenwater ook van particulier terrein afvoert, via een communale riolering. Daarin zijn we een uitzondering. Gastkemper: 'Vraag is of we niet veel meer op particulier terrein moeten infiltreren. Als we ons waterbeheerstelsel opnieuw zouden kunnen inrichten, is het logisch om veel meer op particulier terrein te bergen. Maar we hebben een cultuur van polders, waarin het heel normaal is om water direct via sloten en weteringen af te voeren. Water bergen op particulier terrein druist in tegen onze poldercultuur.'
'Toch is het iets waar we over moeten nadenken', vervolgt Gastkemper. 'Daarna moeten we misschien nadenken over het accepteren van wat nu als “wateroverlast” wordt ervaren. Denk aan tijdelijke opvang van regenwater op straat, om zo waterschade te voorkomen, naast bekende maatregelen zoals het aanleggen van wadi’s en andere infiltratievoorzieningen als infiltratiekratten, het vertragen van waterafvoer via groen (“slow the flow”) en waterberging op oppervlaktewater. Stedelijk waterbeheer is daarmee een ruimtevrager geworden en een gezamenlijke verantwoordelijkheid van alle stakeholders in de openbare ruimte. Daarom moet het terugkomen in de omgevingsvisie en uiteindelijk het omgevingsplan.’
De 5 meest controversiële wateroplossingen volgens Stadszaken.nl
1. Verbied particulieren nog langer regenwater te lozen op het openbare net
Hugo Gastkemper: ‘In Nederland hebben we de traditie dat je regenwater ook van particulier terrein afvoert, via een communale riolering. Daarin zijn we een uitzondering. Vraag is of we niet veel meer op particulier terrein moeten infiltreren. Als we ons waterbeheerstelsel opnieuw zouden kunnen inrichten, is het logisch om veel meer op particulier terrein te bergen.'
Hiltrud Pötz, oprichter en eigenaar van atelier GROENBLAUW, in vakblad Vitale Groene Stad: ‘Met name verharde tuinen van burgers vormen een obstakel. Zij leveren veel water, maar het is heel lastig om burgers ertoe te bewegen de tuin te ontharden, zeker als het probleem hen niet direct raakt of de kennis ervan volstrekt ontbreekt. In België en Duitsland zijn wel regels voor hemelwaterafvoer. In België is letterlijk in het wetboek opgenomen dat hemelwater dat van een particulier terrein of bedrijventerrein afkomstig is, niet op het openbaar riool mag worden geloosd. Als je om wat voor reden dan ook hiervan wilt afwijken, moet je daarvoor een vergunning aanvragen.
In Duitsland geldt ook het principe van afkoppelen, maar worden de details per deelstaat anders ingevuld. Zo kan bijvoorbeeld in het bestemmingsplan worden opgenomen dat je opgevangen hemelwater dient te gebruiken voor het doorspoelen van het toilet. In andere deelstaten bestaat een heffing per verharde vierkante meter oppervlak. Iedereen vindt dat normaal.’
2. Accepteer periodieke wateroverlast op lokale wegen; wegen zijn waterbuffers
Hugo Gastkemper: ‘Water op straat staat eigenlijk in de file te wachten op afvoer. Net als bij autowegen moet het gesprek tussen bewoners, betrokkenen en gemeente gaan over de vraag wanneer je de transportcapaciteit tegen hoge kosten vergroot of dat je incidentele hinder accepteert. Ter vergelijking: de wegen naar de kust gaan we niet vergroten om de enkele reden dat we op een zomerse zondag massaal naar het strand willen.De gemeente kan schade voorkomen door waterberging te maken door een straat verdiept aan te leggen, waterpleinen te maken en lage plekken in het groen te creëren.’
3. Pas verkeersdrempels aan; zij belemmeren soms de afvoer van regenwater
Als de straat vol staat, moet het water nog wel wegkunnen. Drempels vormen soms nu een belemmering.
4. Vergroot de afvoercapaciteit als de investering dit verantwoordt
Hugo Gastkemper: ‘Maatregelen in een stedelijk watersysteem neem je voor decennia, dus moet je eigenlijk met vooruitziende blik maatregelen treffen. Zo kun je bijvoorbeeld als je een riool vervangt meteen al kijken of je de afvoercapaciteit kunt vergroten. Of je maakt een ruimtelijke reservering voor iets wat in de toekomst kan gebeuren. Hoe langer de technische levensduur is, hoe langer je vooruit moet denken en hoe robuuster je moet bouwen.’
5. Klimaatadaptatie is ook de goede maatregel op het goede moment nemen
Hugo Gastkemper: ‘Gemeenten zetten zich in om schade te voorkomen, dat is als water gebouwen instroomt en doorgaande wegen en tunnels geblokkeerd raken waardoor hulpdiensten er niet meer door kunnen. Daarbij kijken zij naar de feitelijke gebeurtenissen en steeds vaker ook naar simulatiemodellen. Uit oogpunt van zuinig omgaan met belastinggeld moet je de benodigde maatregel niet te laat maar ook niet te vroeg nemen. Zo doet het rijk het ook bij het versterken van de dijken.'