Biobased bouwmaterialen zijn gemaakt van hout, schimmels, planten, wol of bacteriën die ecologisch verantwoord geteeld, geoogst, gebruikt en hergebruikt kunnen worden. De duurzame materialen slaan CO2 op, zijn hergroeibaar, geschikt voor prefabricage en ondanks het stevige karakter licht van gewicht. Door die laatste twee factoren krimpt ook het nodige aantal bouwmachines, vervoersbewegingen en bouwtijd.
De wanden van het Almeerse paviljoen zijn opgebouwd uit verschillende materialen, die fungeren als pilots voor biobased bouwen.
Rawblox: ‘Modern en gezond bouwen met stro’
Rawblox maakt constructieve wand-, vloer- en dakelementen van reststro. Gebaseerd op een eeuwenoude beproefde methode, die duurzaam, innovatief én gezond is.
‘De basis bestaat voor 95 procent uit stro, wat wij persen in een houten skelet frame; dat is de overige 5 procent’, zegt Daan Hartge, eigenaar van Rawblox. De bouwdelen kunnen worden gebruikt om koolstofarme, duurzame veilige gebouwen seriematig te bouwen. ‘Het is één van de meest pure vormen van biobased bouwen die voldoet aan de eisen van het bouwbesluit.’
Hartge bekritiseert de manier waarop hedendaagse geïsoleerde nieuwbouwwoningen volledig worden afgesloten van het buitenklimaat. ‘Je woont dan als het ware in een plastic zak.’ Panelen van stro ademen juist, zijn vochtregulerend en ventileren op een natuurlijke manier. ‘We noemen dit “dampopen bouwen”. Het is een natuurlijke vocht- en temperatuurregulering. Zo blijft de hele woning in de zomer koel en in de winter warm.’
Dankzij de beschermende stuclaag op de buitenwand is het materiaal beschermd tegen weersinvloeden en ongedierte. Stro is tevens hyperallergeen, brandveilig en goed voor de geluidsbeleving.
SAM Panels: 100 procent biobased
.png)
In Venlo wordt ook hard gewerkt aan een duurzame bouwwereld. Met een speciale technologie produceert SAM Panels bouwpanelen van enkel cellulose vezels (papier), water, warmte en druk. Grondstoffen die ooit als afval werden beschouwd, zijn lokaal afkomstig van productie- en agrarische bijproducten. Het resultaat is duurzame biobased panelen die volledig recyclebaar zijn.
‘Biobased begint een containerproduct te worden. Maar hoe biobased zijn alle producten echt? Onze panelen zijn écht honderd procent biobased’, aldus managing director John Smits. ‘We gebruiken onder meer vezels van gras, hennep of vliesjes van de cacaoboon. En dat zonder andere toevoegingen: geen binders, geen hars, geen formaldehyde of iets dergelijks.’
De SAM panelen zijn een gezond alternatief voor multiplex, MDF en spaanplaat. Het grote verschil is dat ze, in tegenstelling tot de houtcomposieten, geen gifstoffen bevatten en volledig recyclebaar zijn. Smits schetst als voorbeeld de aankoop van een standaard, nieuw kastje gemaakt van MDF-panelen. ‘Je pakt het uit en denkt, “dát ruikt nieuw, heerlijk”. Maar in feite ruik je de giftige dampen die dan vrijkomen. Dat is bij onze producten niet zo.’
Den Haag is enthousiast over biobased bouwen en ook in menig verkiezingsprogramma kwam de term voor. Afgelopen november maakten verschillende ministeries bekend 200 miljoen euro uit te trekken om het grootschalig gebruik van biobased bouwmaterialen te stimuleren. Het rapport Nationale Aanpak Biobased Bouwen (NABB) fungeert daarin als basis voor een nieuwe nationale markt en moet boeren perspectief bieden op een duurzaam verdienmodel.
Studio Cartier: ‘Van tuinbouwafvalstromen naar veelzijdige bouwblokken’
Studio Cartier, opgericht door de Franse en Finse ontwerpers Andy Cartier en Rosa Hämäläinen, heeft zijn thuisbasis in Den Haag en is gewijd aan het verkennen en benutten van de mogelijkheden van mycelium, het wortelstelsel van paddenstoelen.
Dit is een natuurlijk materiaal dat gedijt op organische vezels. Daardoor is het mogelijk om het te kweken op landbouwafval. Dit betekent dat grote hoeveelheden afval kunnen worden geïntegreerd met mycelium om volledig biologisch afbreekbare en natuurlijke objecten te creëren.
Een van de opmerkelijkste projecten van Studio Cartier betrof de ontwikkeling van akoestische blokken om het geluid van machines in een cryogeen bedrijf te isoleren. Cartier ontwikkelde dit eerste project voor het bedrijf Beyond.
‘De muren zoals in het Natural Pavilion zijn modulair en flexibel van opzet, vergelijkbaar met lego-stenen, waardoor ze geconfigureerd kunnen worden om verschillende ruimtes en lay-outs te creëren. Naast hun akoestische eigenschappen kunnen ze ook dienen als planken of andere functionele elementen in de ruimte’, zegt Cartier.
Lees meer over Studio Cartier >>
Oldenboom Groep: ‘Interesse in natuurlijke bouwmaterialen en cellulose isolatie groeit’
Cellulose isolatie wordt ook wel papiervlokken isolatie genoemd. Cellulose is een bestanddeel van papier. De vlokken worden gemaakt van gerecyclede kranten.
‘Het gebruik hiervan als natuurlijke isolatie in wanden voor kantoren en woningen is absoluut geen rocket science.’ Dat zegt Halbe Vlietstra, bouwbioloog bij de Oldenboom Groep, leverancier van hout, plaats en natuurlijke bouwmaterialen. Hij ziet een omslag in het gebruik ervan. ‘Voorheen werd het voornamelijk gebruikt door particulieren, maar het wordt nu ook mainstream bij onze Nederlandse bouwers.’
Oldenboom Groep is importeur van cellulose-isolatie van Isofloc en Thermofloc. Een Zwitserse en Oostenrijkse fabrikant. Beide zorgen voor een uitstekende thermische isolatie, weet Vlietstra. ‘Een houten gevel volgens bouwbesluit met cellulose-isolatie heeft een faseverschuiving van minimaal twaalf uur. Dat wil zeggen dat als de zon op de buitenkant van een wand brandt, het twaalf uur duurt voordat de warmte naar binnen trekt.’
Vlietstra ziet met tevredenheid toe hoe de interesse in cellulose-isolatie toeneemt. ‘Het werd op kleine schaal al gebruikt door particuliere opdrachtgevers, maar ook de grote, landelijke bouwbedrijven gebruiken het steeds meer.’
Lees meer over Oldenboom Groep >>
Biobased bouwen kan van grote aanvulling zijn om snel veel duurzame huizen te realiseren. Vooral in combinatie met prefabricage. Maar tot nu toe komt vraag en aanbod nog langzaam op gang. Ook het bouwbesluit laat te wensen over. Gemeente die haar bestaande instrumentarium slim inzetten kunnen daar verandering in brengen.
Rik Makes: huizen en meubilair van paprika
Rik Makes is niet alleen ontwerper, maar ook fervent liefhebber van het Nederlandse landschap. Een landschap dat we in rap tempo aan het uitputten zijn, doordat vezels worden onttrokken aan de bodem. Makes besloot zijn ontwerpersbrein in te zetten en vond de oplossing: composteerbaar plaatmateriaal, gemaakt van de reststromen uit die landbouwsector.
'In de paprikateelt halen we alle paprikaatjes af en de rest van die plant wordt verbrand. Maar die vezel kan ook heel mooi terugkomen op het land.’ Dat doet hij door van de vezels plaatmateriaal te maken, geschikt voor bijvoorbeeld wanden en meubilair. Wanneer de platen aan het einde van hun leven zijn, kunnen ze worden versnipperd en teruggeplaatst worden in het landschap.
In The Natural Pavilion vind je wanden van paprika, maar Makes kan platen maken van veel meer reststromen. Hij vervolgt: ‘De lijm die ik gebruik om deze vezels bij elkaar te houden is voedzaam voor de bodem, wanneer de plaat wordt afgebroken aan het einde van zijn leven. De panelen die ik maak zijn zo honderd procent biobased.’
Aan zijn biosbased wanden zitten veel voordelen ten opzichte van traditionele spaanplaat. ‘Omdat er geen enkele chemische toevoeging wordt gedaan in het proces zijn de materialen schoon om in te wonen, schoon om mee te werken en schoon om te composteren. Het materiaal ademt’, betoogt Makes.
Strotec: isolerend, dampopen én beschikbaar
.jpg)
Nog een ‘stro-bouwer'. Strotec is een bedrijf dat al dertien jaar is gespecialiseerd in het maken van constructieve wanden uit stro en hout, met een zeer hoge isolatiewaarde.
Ze gebruiken prefab stropanelen van EcoCocon. Deze panelen bestaan voor 10 procent uit hout, afkomstig uit FSC-bossen, en voor maar liefst 89 procent uit stro. De panelen worden afgewerkt met leem of natuurgips.
Jan Walrecht van Strotec legt uit: ‘Stro is een restproduct uit de landbouw en bestaat uit de droge stengels van graangewassen. Tijdens de groei van deze gewassen wordt CO2 uit de atmosfeer opgenomen in de stengels. Dat betekent dat bouwen met stro eigenlijk gelijkstaat aan het bouwen met ‘geconserveerde’ CO2. Voor elke tien vierkante meter stro heb je een ton CO2-opslag.’
Met de juiste ondersteuning en aanpassingen aan de bouwnormen heeft stro de potentie om een belangrijke rol te spelen in de verduurzaming van de bouwindustrie. Zo zijn er al meerdere gebouwen waar de strospanelen in verwerkt zijn. Walrecht: ‘Zo’n 35 particuliere woningen verspreid over het land, maar ook een sportzaal voor de gemeente Venlo zijn met de stropanelen gerealiseerd.’
VanHier: van biolaminaat naar biobased multiplex
Klaske Postma ontwikkelde met haar bedrijf VanHier niet alleen een honderd procent natuurlijk, composteerbaar en recyclebaar plaatmateriaal, maar voegde de platen ook samen tot biobased multiplex.
Postma ging op zoek naar lokale grondstoffen, reststromen van andere processen. Bij een rondleiding van Natuurmonumenten door de Nieuwkoopse Plassen liep ze tegen een enorme berg met rietmaaisel aan: gemaaid om het riet niet andere planten te laten overwoekeren. Daar zag ze concreet bouwmateriaal in.
‘Ik wilde naar een volledig biobased product toe’, vertelt Postma. ‘Ik heb er daarna een natuurlijk vulmiddel en biologische bindmiddelen aan toegevoegd, waarna ik op kleine schaal platen kon maken van 61 centimeter bij 61 centimeter.’ Die platen worden onder andere gebruikt voor meubilair en beplating voor binnen, ook in The Natural Pavilion.
‘Vanuit dat biolaminaat zijn we verder gaan ontwikkelen. Als je meerdere lagen lamineert met natuurlijke verlijming, heb je een biobased multiplex.’ Samen met bouwbedrijven kijkt ze nu naar toepassing van dat multiplex in de bouw. ‘De grootste uitdaging is nu dat we grotere platen willen produceren dan 61 bij 61 centimeter. We zijn dan ook bezig met de volgende stappen. We hebben daarvoor vanuit de gemeente Rotterdam, Greenport West-Holland en de Provincie Zuid-Holland subsidies gekregen.'
The Natural Pavilion werd in 2022 opgeleverd op de Floriade in Almere. Centraal in het ontwerp staat de binnen het consortium ontwikkelde HoutKern Bouwmethode: het paviljoen is volledig modulair opgebouwd uit houten balken en kolommen die alleen op de hoeken bij elkaar worden gehouden door gerecyclede stalen knopen. Het resulteert in een ongekende reductie van CO2-uitstoot. Lees hier meer.
