De 27 woningen aan De Stripmaker dienen als ‘hardcore-test’ van het WikiHouse-systeem: particulieren ontwierpen, financierden én bouwden zelf hun eigen huis. Nadat de uitgefreesde bouwstukken waren aangeleverd werd het tijd om te klussen. De WikiHouse-techniek vereist geen ervaring, wél de nodige motivatie, tijdsinvestering en het vooraf regelen van een hypotheek. 

De bouwtechniek van WikiHouse is ook beschikbaar voor woningcorporaties of wooncoöperaties, bijpassend met andere bouw- en hypotheekvormen. Denk aan prefab-onderdelen of rijtjeshuizen. Daarvoor bestaan kant-en-klare ontwerpen die corporaties en zelfbouwers direct kunnen downloaden en in elkaar zetten. Geheel zelf of met hulp van een timmerman. 

WikiHouse wil op die manier uitbreiden in Nederland en kent al een projectenportefeuille van circa 500 stuks. Om marktpartijen daarvoor te interesseren is nu een informele uitvraag in ontwikkeling.

Binnen budget gebleven

De totaalkosten van de ‘hardcore’-huizen, inclusief grond, ontwikkeling en bouw, werden vooraf gecommuniceerd op 170.000 tot 340.000 euro (voor 50 tot 90 vierkante meter). ‘Het is gelukt om hierbinnen te blijven', zegt zelfbouwer Linda Slots, die sinds juni vorig jaar in haar WikiHouse woont. 

‘Wel zorgt de vrijheid van het project dat zelfbouwers klussen uitbesteden of naar meer kwaliteit streven. Daardoor stijgen de kosten’, zegt projectleider Ivar Diekerhof van het Woningbouwatelier, een initiatief tussen gemeente, Rijk en provincie Flevoland. Dat bevestigt Slots’ straatgenoot Wouter van der Wal. Hij ondervond extra kosten door de gestegen bouwprijzen, maar ook door eigen keuzes voor een hogere kwaliteit afbouw.

 ‘Dit is een vrij unieke kans in Nederland, die veel starters hier hebben benut'

‘Maar dan heb je wel een zelf ontworpen huis, met ruimte om af te wijken van standaard vormen’, vervolgt Van der Wal. ‘Dat is een vrij unieke kans in Nederland, die veel starters hier hebben benut. Naast de gestegen bouwkosten is het aan het individu om het huis goedkoper of duurder af te bouwen.’

De hypotheken uit fase 1 zijn afkomstig van De Rabobank, die het toentertijd als enige ‘aandurfde’. Deze terughoudendheid is inmiddels veranderd en in fase 2 voegde ook ABN Amro zich toe.

In de tweede fase is bij 11 WikiHouses een huurkoop-constructie toegepast, deels om beter aan te sluiten bij de inkomensgrens van 45.000 euro. Via ontwikkelaar Steenvlinder kregen bouwers die zelf geen financiering rond konden krijgen een klusbudget. Na zes maanden startte de huur en na drie jaar sociale huur hebben zelfbouwers het recht tot koop tegen een vooraf bepaalde prijs.

Belangrijke rol gemeente

‘De gemeente was vooral bij de start betrokken en regelde een aantal basiselementen voor de bouw,’ vertelt Suze van Miltenburg, die na negen maanden bouwen in haar WikiHouse trok. ‘Zoals beschikbare kavels, een constructeur en bouwbegeleiding.’ Dit werd aangestuurd vanuit het Woningbouwatelier.

Wel spreken de zelfbouwers en projectleider van een spannende periode rondom de gronduitgifte van fase 2. ‘De huurkoop-constructie van Steenvlinder werd relatief snel opgezet’, vertelt Diekerhof. ‘Dat vroeg om veel werk, terwijl verschillende deadlines onverhoopt samenkwamen, zoals voor grondreservering, koopovereenkomsten en hypotheekoffertes. Dit was stressvol, maar hoort naar mijns inziens bij het karakter van een pilot.’

WikiHouses zijn erg duurzaam. Het casco bestaat uit houten multiplex platen die afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen. De huizen zijn energiezuinig of energiepositief, en door de zelfbouw komt er veel minder bouwafval of machinewerk aan te pas. Ook maken veel huizen gebruik van biobased materialen, een warmtepomp, een warmte-terug-win-installatie en zonnepanelen.

Afbouw vraagt expertise

De techniek om het casco in elkaar te zetten is toegankelijk, benadrukken de bewoners. Maar daarna wordt het lastiger, aldus Floris Vermist, die onlangs zijn WikiHouse betrad. ‘Bij de afbouw van het huis liepen veel bouwers vertraging op. Uitleg over bijvoorbeeld het aanleggen van leidingen ontbrak, en het water- en winddicht houden van het casco ging behoorlijk moeizaam.’

Van Miltenburg ondervond hier ook moeite bij: ‘Volgende gemeenten mogen meer ondersteuning bij de afbouw bieden. Juist die fase vraagt om expertise die de meeste zelfbouwers nog niet in huis hebben. 

Een gemeente die actief betrokken blijft kan bovendien niet alleen het project versnellen, maar ook makkelijk een duurzame totaalslag maken in de gehele afbouw.’ Projectleider Diekerhof is het daarmee eens.

Om meters te maken huurden de WikiHouse-bewoners samen een collectieve bouwplaats en bestelden ze gebundeld materialen. Ook hielpen ze elkaar met de bouw en afbouw, en gaven ze elkaar advies. ‘Deze samenwerking van buurtgenoten is een van de krachten van WikiHouse. Voor volgende gemeenten ligt er een kans om dit sociale aspect zelf centraal te stellen en aan te sturen', zegt Van Miltenburg.

Voor nieuwe WikiHouse-projecten adviseren de vier bewoners ook om een technische projectbegeleider aan te stellen. ‘De techniek vraagt om één afzonderlijke leider die de administratieve taken doet en alle vragen over rioleringen of airco's kan beantwoorden’, aldus Slots. Daarom werd bij fase 2 al enige technische hulp aangeboden voor de installatietechniek, voegt Diekerhof toe.

Wijk functioneert beter

Al met al kijken de bewoners tevreden terug op het proces en zijn ze erg blij met hun zelfontworpen huis. Vooral bij de start van het project en het neerzetten van de WikiHouse-casco’s werd veel samengewerkt door buurtgenoten. Nadat de casco’s klaar waren, werd deze samenwerking wel minder.

‘Buren gingen zich logischerwijs op hun eigen huis focussen’, zegt Van der Wal. ‘Maar de onderlinge sfeer is overwegend goed geweest en een handje helpen zit er nog altijd in.’

'De wijk opereert beter omdat we hem zelf hebben gebouwd'

Die samenwerking heeft een positief effect op de leefbaarheid en functionaliteit van de buurt. 'De wijk opereert beter omdat we hem zelf hebben gebouwd', zegt Slots zelfverzekerd. ‘We hebben een actieve appgroep waarin kleine probleempjes snel worden opgelost.’

Ook Van der Wal beaamt dat. ‘Onze WikiHouse-community is best close. Je kent iedereen. Maar ook zijn of haar familie die heeft geholpen bij de bouw. Sociale controle is zeker aanwezig, maar ook onderling vertrouwen. Je kan makkelijk bij elkaar naar binnen lopen. Dat kan niet altijd in een andere wijk.’

Aan geïnteresseerde gemeenten doet Slots een duidelijke oproep: ‘Ga in gesprek met ons. We zijn de eerste van de wereld die een WikiHouse-wijk hebben gerealiseerd. Door zich te laten informeren door ons krijgen gemeenten een beter beeld van de praktijk die zelfbouw te wachten staat.’

Voor de opschaling van Wikihouse werken Het Woningbouwatelier en Stichting WikiHouseNL aan het uitzetten van een informele tender. Ook vindt na de zomer de officiële oplevering van de WikiHouse-wijk aan de Stripmaker plaats. Meer info over beide activiteiten volgt nog, via https://wikihousenl.cc/