Na het sluiten van de wapenstilstand in 1953 kwam de Koreaanse oorlog onofficieel tot een einde. Seoul lag in puin, maar de stad herpakte zich op grootse wijze. In rap tempo ontwikkelden de Zuid-Koreanen een internationaal gerenommeerde economie met hoofdstad Seoul als stralend middelpunt. Vrijheid, blijheid tot dit punt, maar de laatste decennia zag Seoul de economische en sociale keerzijde van de medaille.
De ongelukkige samenleving
Onder invloed van de wereldwijde crisis stegen de werkloosheidscijfers en werden huizen onbetaalbaar. Tel daar de intense luchtvervuiling, 9.000 ton afvalproductie per dag en een immense sociale en economische druk om veel te werken bij op, en het is ineens niet zo aantrekkelijk meer om in de hoofdstad van Zuid-Korea te wonen. Het leidde tot een samenleving waarin de inwoners hun leven gemiddeld een zesje geven op de OECD better life index – tegenover een 7,4 voor de altijd klagende maar toch bovengemiddeld gelukkige Nederlanders.
'Die deeleconomie kun je niet forceren'
Schokkender nog zijn de 2.391 zelfdodingen per jaar in Seoul (1 op de 4.200 inwoners). Het is het effect van een traditionele familiaire samenleving in transitie naar een individualistische en overwerkte samenleving. Ouderen die over onvoldoende spaargeld beschikken komen in lastige financiële situaties terecht en jongeren gaan gebukt onder de gigantische werkdruk of zitten werkloos thuis. Op dit moment kampt bijna 50% van de Seoulse huishoudens met schulden en is het aantal alleenwonende senioren opgelopen tot 230.000.
Falend kapitalisme
Als je negatief kijkt, zou je zeggen dat het kapitalisme faalt in Seoul, maar juist door de jarenlange economische voorspoed is de potentie groot. De infrastructuur van Seoul is uniek. Het ICT-netwerk is van hoogstaand niveau: Zuid-Korea heeft het snelste internet van de wereld, gratis wifi op alle openbare plekken en het hoogste smartphonegebruik ter wereld. En toch zijn veel inwoners van Seoul ongelukkig en eenzaam.
Dit is exact de uitdaging van Seoul Sharing City. Hoe zet je het hoogstaande ICT-netwerk, dat aan de ene kant bijdraagt aan een individualistische samenleving, in voor een socialere samenleving? Een samenleving waarin de inwoners weer met elkaar praten, profiteren van elkaars spullen en waarin het sociale aspect de economie juist stimuleert.
Enige oplossing
Burgemeester Park Won-soon vond dat het roer om moest. ‘Seoul bevindt zich in een positie waarin een koerswijziging niet meer wenselijk zou zijn, maar daadwerkelijk nodig is.’ Won-soon is de drijvende kracht achter het programma Seoul Sharing City en won in 2011 de verkiezingen met de slogan Citizens are the mayor. De voormalige politieke activist, mensenrechtenadvocaat, professor en sociaal ondernemer wil Seoul redden met de deeleconomie. In-dong Cho, algemeen directeur van het Seoul Innovation Department, heeft wel een idee hoe de droom van Won-soon bewerkstelligd moet worden: via een sense of community. ‘De inwoners van Seoul moeten weer het gevoel hebben dat ze ergens bij horen, de deeleconomie is daar de ideale oplossing voor.’
Individualistische samenleving
Allemaal leuk en aardig natuurlijk, maar alleen het noordelijke broertje kan mensen verplichten om te delen. Hans Peter Benschop, directeur van Trendbureau Overijssel, zet zijn vraagtekens bij de deeleconomie. ‘Onze maatschappij wordt steeds hedonistischer en individueler. Mensen delen hun auto niet voor hun lol. Ze delen hun auto omdat ze een parkeer- of geldprobleem hebben. Die deeleconomie kun je niet forceren.’
'Je moet jezelf als bestuurder en inwoner de vraag stellen: in welke stad wil jij wonen?'
April Rinne, lid van de adviesraad van Seoul Sharing City, begrijpt de redenatie van Benschop, maar plaatst kanttekeningen. ‘Natuurlijk zijn we in staat om individueler te leven, maar aan de andere kant zien we nieuwe communities en sociale waarden ontstaan. De deeleconomie zal ook alleen een succes worden als er problemen zijn. Het parkeren in grote steden toont aan dat er een probleem is en de deeleconomie is een manier om dat probleem op te lossen. Ik zou graag in een wereld zonder problemen leven, maar op dit moment leven we nog in een wereld mét problemen en die kunnen voor een groot deel worden opgelost met nieuwe businessmodellen en nieuwe netwerken van de deeleconomie.’
Voorwaarden scheppen
De problemen waar elke samenleving nu tegen aanloopt, richten zich op verzekeringen, belastingen, licenties en de scheidslijn tussen persoonlijk en commercieel. ‘Dit is waar, maar de technologische revolutie staat geen getreuzel van de politiek toe. Het is aan de overheid om snel en adequaat voorwaarden te scheppen. Je moet jezelf als bestuurder en inwoner de vraag stellen: in welke stad wil jij wonen? Wat voor stad wil je leiden? Mijn oproep richt zich altijd op de bestuurlijke leiders. Hun rol is essentieel voor het slagen van de deeleconomie. Natuurlijk hebben wij ook issues rond wetgeving, belastingen en verzekeringen, maar op de lange termijn is er geen andere oplossing. De deeleconomie biedt namelijk te veel voordelen om het maar angstvallig tegen te houden.’
'De deelstad creëert niet alleen nieuwe banen; het herstelt de communities die verdwenen zijn'
In Seoul wordt regelgeving gevormd door sociale consensus via paneldiscussies met experts. Het belangrijkste is dat er niet te strenge regels worden opgesteld door de overheid. Te strenge regelgeving voor het delen van huizen en auto’s en de mogelijkheid om verzekeringen te regelen. Regelgeving wordt opgezet door middel van sociale consensus via een paneldiscussie met experts. De centrale overheid gaat aan de slag met de verbetering van statuten en instituties die de deeleconomie remmen, en is in gesprek met verzekeraars om schade door deelactiviteiten te vergoeden. Andere aanpassingen in de recente regelgeving: de aanbieder van een kamer voor toeristendoeleinden moet een buitenlandse taal machtig zijn en er wordt geen belasting geheven op overnachtingen in een religieuze instelling.
Geluk of al gelukkig
Het doel is om banen te creëren, inkomens te verhogen en afval te verminderen. Maar bovenal is het een basis om relaties tussen mensen terug te brengen. ‘Het herstel van een sense of community is het belangrijkste onderdeel van dit project’, aldus Cho. ‘De deelstad creëert niet alleen nieuwe banen; het herstelt op een hedendaagse digitale wijze de communities die verdwenen zijn door de sterke urbanisatie en industrialisatie. Het ultieme doel van de Seoul Metropolitan Government’s Sharing City is het delen van versnipperde levens en het herstellen van onderlinge vertrouwensbanden richting een stad met een warm hart voor haar inwoners.’
De eerste resultaten van Seoul Sharing City zijn hoopgevend. De stad ziet de deeleconomie als een stap richting gelukkigere levens voor haar inwoners, maar het is ook een manier om de (financiële) middelen van de stad optimaal te benutten. Kritische geluiden stellen echter dat de deeleconomie alleen voldoet aan de behoeften van sociale mensen die al gelukkig zijn. Brits onderzoek van Co-operatives UK uit 2013 weerlegt dit argument door te stellen dat zeven van de tien Britten een hoger zelfbeeld krijgen door te delen, en acht van de tien Britten geven aan gelukkig te worden van delen. Onderzoek naar de sociale en ‘groene’ consumptie toont aan dat het een positieve impact heeft op tevredenheid. De deeleconomie is zowel sociaal als duurzaam, en het is dan ook geen wonder dat het online platform Shareable de volgende conclusie trekt: sharing makes you happy.
