De 3D Cityplanner is integraal, wat betekent dat het zowel baten voor water, hitte, biodiversiteit en gezondheid maar ook de impact op voorzieningen zoals het parkeren, inzichtelijk maakt. 

Het opheffen van parkeerplaatsen in de wijk, om zo ruimte vrij te spelen voor verkoelende grote bomen, kan veel weerstand oproepen onder de bewoners. Tegelijkertijd vinden bewoners het belangrijk dat hun wijk geen hitte-eiland wordt. Daarnaast hebben gemeenten ook de biodiversiteit in een wijk te beschermen en te versterken.

Voor opdrachtgevers van deze transformaties, veelal gemeenten of uitvoerende partijen in naam van de gemeente, is het dan ook van grote waarde om eerst in kaart te brengen hoe verschillende doelstellingen met elkaar samenhangen. En hoe verschillende ingrepen in een wijk elkaar kunnen beïnvloeden. 

Herinrichting wijk Amersfoort

De 3D-cityplanner is een initiatief van LIVE, een coalitie van geo-bedrijven uit de omgeving Amersfoort en het RIVM. Het 3D-gebiedsmodel is als pilot voor het eerst toegepast in Amersfoort, waarin een wijk aan de vooravond staat van een grote herinrichting.

In herinrichtingen en herontwikkelingen proberen gemeenten om wijken toekomstbestendig te maken door zich te richten op opgaven zoals klimaatadaptatie en gezondheid. Dit zijn doorgaans complexe projecten, omdat de bestaande structuren in de wijk met elkaar samenhangen.

Integrale gebiedsmodellen

Omdat gemeenten zich moeten verantwoorden over hoe zij deze herinrichtingen financieren en daarin bewonersparticipatie willen toepassen, helpt het hen om te werken met gebiedsmodellen. Die gebiedsmodellen die zijn er al. Via verschillende tools valt bijvoorbeeld te berekenen en te modelleren waar in een wijk de neerslag op straat blijft liggen en voor overlast zorgt. 

Soortgelijke modellen richten zich ook op hittestress, luchtkwaliteit en andere parameters voor een leefbare woonomgeving. Deze modellen zijn echter vaak gericht op het onderzoeken van de impact van een interventie of gebeurtenis op één gevolg, bijvoorbeeld wateroverlast. 

De 3D Cityplanner van LIVE is integraal. Dat is mogelijk gemaakt doordat een keur aan geo-bedrijven uit de omgeving Amersfoort en het RIVM de handen ineensloegen. Het project LIVE wordt bovendien ondersteund vanuit het Europees fonds voor regionale ontwikkelingen. 

Zo kunnen zij gemeenten één centraal platform aanbieden waarop ze op basis van meerdere databronnen scenario’s kunnen doorrekenen en simuleren. De 3D Planner is daarin de basis, aangevuld met zoveel datakaarten als wenselijk. De digitale kopie van een wijk wordt met behulp van drones en laserscans tot in detail weergegeven.’

Uitgewerkte scenario’s

Job van der Baan, medewerker bij LIVE-partner AeroVision, heeft voor LIVE scenario’s uitgewerkt om te laten zien wat er met de 3D Cityplanner al mogelijk is. AeroVision is ketenregisseur binnen LIVE en tussenschakel tussen een herinrichtingsgroep binnen een gemeente en de LIVE-partners. 

Hij heeft voor een heel gebied extreme scenario’s ingetekend waarin gemeenten sterk inzetten op groene dagen, asfalt vervangen voor grasbeton, het opheffen van alle parkeergelegenheden in een wijk ten bate van groen of grootschalige inzet op wadi’s. De winst in luchtkwaliteit, hittereductie of ‘sterftereductie’ worden vervolgens berekend met de Groene Baten Planner, een rekentool van het RIVM.

De data waarmee dit soort rekentools werken, kunnen data zijn die een gemeente zelf al in huis heeft, maar extra data kan worden gewonnen door het netwerk van LIVE partners. Die data kan slim worden opgeslagen en vertaald door partijen als StrateGis en Geomaat. De data wordt zo een puntenwolk, 3D-mesh, een hoogtemodel en een realistische visualisatie.

Integrale gebiedsmodellen helpen om betere discussies te voeren over hoe een herontwikkeling eruit zou moeten zien, aldus Van der Baan. Gemeenten en andere type opdrachtgevers worden zo ontzorgd in het voortraject, met het voorkomen van onnodige faalkosten als een mogelijke meerwaarde.

‘In de 3D Cityplanner kan je als gemeente meten hoe gestelde prestatie-indicatoren eruit zien in een bepaald scenario. En of je met bepaalde ingrepen beoogde doelstellingen haalt.’

Als voorbeeld laadt Van der Baan een parkeerhub in aan de rand van een wijk. In de 3D Cityplanner kan worden berekend hoeveel en welke woningen er binnen vijf minuten loopafstand liggen. Zo wordt overzichtelijk hoeveel parkeerplaatsen potentieel kunnen worden verplaatst terwijl de impact daarvan voor bewoners beperkt blijkt, hoeveel groenoppervlak een gemeente hiermee kan vrijspelen én hoeveel beter de wijk wordt in het vasthouden van water ondergronds. Deze expertise van watermodellering en verharding komt respectievelijk van de partners Hydrologic en Neo.

Prestatie-indicatoren hardmaken

Op het huidige niveau van integrale gebiedsmodellen is dus al veel mogelijk. Maar er valt ook nog veel te winnen, vertelt Van der Baan. Zo zijn nog niet alle prestatie-indicatoren hard te maken, een stap waar de gemeente Amersfoort als projectpartner voor LIVE druk mee bezig is. Via de Groene Baten Planner is ook de ‘sterfte reductie’ te berekenen. Daarover zegt Van der Baan: ‘Zoals het er nu staat, met een getal achter de komma, kan het nog abstract aanvoelen voor een gebruiker.’

Data over biodiversiteit is een tweede voorbeeld. Deze is minder eenvoudig om te zetten in inzichten, in vergelijking met temperatuurdaling of luchtkwaliteit. Ook een onderwerp als mobiliteit zit nog niet in de 3D Cityplanner. Om die factoren in gebiedsmodellen te krijgen, is aanvullende ecologische expertise nodig. LIVE onderzoekt dan ook hoe zij deze know-how kunnen aantrekken, om gemeenten zo ook daarin te ontzorgen. 

‘Hoe duidelijker de vraag van een opdrachtgever, hoe harder die vraag, des te beter kunnen we er als LIVE beter op inspelen’, aldus Van der Baan.

Na Amersfoort wil LIVE nog meer wijken in kaart brengen. ‘We leren steeds beter welke vragen een gemeente heeft bij een herinrichting. Waarom wil de opdrachtgever dat er gemeten wordt, wat is het doel van de meting? Welk eindproduct heeft de opdrachtgever nodig?

Een integraal platform, gevuld met gebiedsmodellen, kan volgens Van der Baan alle kanten op. De winst zit hem in het begrijpen van de behoefte. ‘Welke inwinmethode is er nodig om de data in huis te halen, vanaf de grond of ook vanuit de lucht? En welke methode brengt een gemeente de informatie die ze zoeken?’

LIVE werkt aankomend jaar door aan het ontwikkelen van haar dienst. Gemeenten met een herontwikkeling of herinrichting kunnen zich bij hen melden. Dat kan nooit te vroeg, aldus Van der Baan, omdat de winst juist in het voortraject zit.