Op het fietspad in Hengelo hangen slimme camera’s die de voorbijrijdende fietsers al vroegtijdig spotten. Zodra er drie of meer fietsers in een groep aankomen, springt het verkeerslicht sneller op groen, wat leidt tot een betere doorstroming. Ook voor auto’s springt het stoplicht hierdoor minder vaak op rood. De locatie is onder meer door de A1 en de IKEA een druk verkeerspunt. 

‘Via borden hebben we aangekondigd dat als je een groepje vormt, je prioriteit krijgt. Dat wordt ook effectief gedaan’, zegt Wim Dijkstra, strategisch adviseur mobiliteit van de provincie Overijssel. ‘Het resultaat is dat er een aanzienlijk betere doorstroming voor de fietsers wordt gegenereerd. De wachttijd voor auto’s neemt slechts beperkt toe, aangezien het licht niet voor elke afzonderlijke fietser op groen hoeft te springen.’ 

De pilot in Hengelo, ontwikkeld door Sweco en bekostigd door de provincie Overijssel, startte in mei 2022 en is nog steeds actief. De evaluaties duurden vier maanden, lieten positieve resultaten zien en zijn reden voor een volgende proef. 

Gemeente Amersfoort gaat nu ook een ‘fietsketting’ uitrollen. Welke vorm die krijgt is nog niet bekend. ‘Wij bereiden op dit moment een fietsketting-pilot voor op de kruising Holkerweg – Ringweg Koppel’, laat de gemeente weten. ‘Als deze voorbereiding goed verloopt, verwachten we dat de proef half november start.’ 

Kortere wachttijd 

Ronald Jorna van Moveco advies was namens Overijssel betrokken bij de pilot in Hengelo en gaat dieper in op de resultaten. ‘Uit een enquête die deelnemende fietsers invulden bleek dat 65 procent de fietsketting in de hele stad geïmplementeerd zou willen zien. 40 procent had de ervaring sneller op de bestemming te zijn en eveneens 40 procent was bereid om met anderen samen te fietsen voor een betere doorstroming. Meer objectief gemeten bleek de wachttijd voor fietsers aanzienlijk korter, terwijl de impact op het autoverkeer nog steeds beperkt was.’ 

Niet overal geschikt 

Dijkstra vult aan: ‘We gaan voor Hengelo beslissen of het een permanente oplossing kan worden en op meerdere plekken kan worden opgeschaald.’ Een fietsketting is namelijk niet voor alle locaties met kruisingen geschikt, stelt hij. ‘Op bepaalde locaties wil je én fietsers én auto’s prioriteit geven. Dan is een kruising met gescheiden hoogteverschillen vaak meer geschikt. Op andere locaties is prioriteit voor één type weggebruiker weer meer passend.’  

Volgens Dijkstra is hier een trend te zien. ‘Mijn stelling is dat hoe dichter je de kern van de binnenstad nadert, des te meer prioriteit er moet zijn voor fietsers. Het beleid in stedelijke omgevingen is er namelijk op gericht om meer autoluwe binnensteden te creëren, wat ook het klimaat ten goede komt. Dit zorgt ervoor dat je de fiets belangrijker moet maken in de binnenstad en het nemen van de auto moet ontmoedigen.’   

‘Op die plekken is het dus goed om de fietsers meer groen te geven met detectiecamera’s zoals bij dit project. Daar is het dan ook niet nodig om groepjes fietsers te vormen. Auto’s mogen daar immers wel wat langer wachten’, aldus Dijkstra. 

Jorna vult aan: ‘De fietsketting kan daarbij op verschillende manieren worden uitgevoerd. Zo kan een camera ook focussen op het voorlaten van één fietser in plaats van groepen.’  

In Zwolle is een andere aanpak gekozen, waarbij fietskoeriers van een bedrijf dat pakketten levert gebruik maken van een app waardoor ze sneller groen licht krijgen. ‘Hiermee worden ze concurrerender ten opzichte van bestelbusjes. Dat is weer milieuvriendelijker voor de stad’, aldus Jorna. 

BITS- en Interreg-project 

De fietsketting is een van dertig smart cycling pilotprojecten, die de afgelopen jaren in Nederland, Duitsland, België, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk zijn uitgevoerd in het kader van Bicycle ITS (intelligente transportsystemen), samen BITS genoemd. BITS is een Interreg-project, dat wordt ondersteund door het Noordzeeprogramma van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling van de Europese Unie.  

De Noordzeelanden delen daarbij kennis en ‘best practices’ over smart cycling: fietsen met behulp van data en transportsystemen. De helft van de kosten van het programma werden gedekt door subsidie vanuit Interreg North Sea. RVO voert Interreg uit in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.  

Basisinfrastructuur gaat voor 

‘Mobiliteit is meer dan alleen infrastructuur’, zegt Dijkstra. ‘Zoals auto’s steeds technischer en slimmer worden, zijn er ook mogelijkheden voor fietsen. Met intelligente transportsystemen kun je een betere doorstroming realiseren. Daarom zijn we het project BITS gestart.’

Fietsdata wordt daarmee belangrijker om fietsbeleid te kunnen maken, zoals voor het investeren in nieuwe fietspaden en -stallingen, het veiliger maken van kruisingen of de doorstroming te verbeteren. Jorna vult aan: ‘Tegelijkertijd merken we ook dat er nog maar weinig standaarden zijn. Dataverzameling via sensoren in auto’s is al vanzelfsprekend, maar in de fietswereld is dit nog nieuw. Er moeten daarom nog standaarden komen om de uitrol van ITS bij fietsmobiliteit te versnellen.’

Jorna geeft een aantal voorbeelden van andere succesvolle ITS-projecten buiten Hengelo. ‘Boven een kruising werden camera’s opgehangen om te analyseren hoeveel bijna-ongelukken er plaatsvonden. Aan de hand van data-analyse werden de grootste risico’s inzichtelijk en kon de kruising veiliger worden gemaakt.

In Engeland kregen minderbedeelden die geen fiets bezitten, een fiets met ingebouwde gps te leen. Dit gaf aan hoe vaak ze fietsten, naar welke bestemming, waar ze lang stilstonden, enzovoort. ‘Dat is nuttig voor het ontwikkelen van fietsenstallingen, maar ook voor het opsporen van obstakels’, aldus Jorna.

Toch is ITS geen heilige graal, waarschuwt de mobiliteitsadviseur. ‘Het is niet zaligmakend. Je moet eerst een basisinfrastructuur hebben. Daarna kun je ITS gebruiken als middel om fietsmobiliteit te verbeteren. Het is een digitale laag over de andere zaken heen.’ 

Inmiddels is er een vervolg op BITS: MegaBITS. Deze loopt van 1 mei 2023 tot en met 30 april 2026.