Als Marinestad van Nederland is Den Helder flink verweven met het zeeleven. Een aanzienlijk deel van de bewoners van de stad in de kop van Noord-Holland werkt bij de marine. Toen dit defensieonderdeel werd ingekrompen, kreeg ook de stad te maken met een economische en stedelijke achteruitgang.
Dat de naoorlogse binnenstad en de infrastructuur flink waren verouderd, hielp ook niet mee. ‘Den Helder was een stad zonder centrum. We kampten met een slecht imago’, zei wethouder Michiel Wouters, met in zijn portefeuille Zeestad, Willemsoord en Omgevingsvisie, in Theater De Kampanje. Hier vond 27 september het congres ‘Het geheim van Den Helder’ plaats, waarin de stad haar stedelijke vernieuwing presenteerde.
De koers van Den Helder veranderde vanaf 2008, toen de gemeenteraad het Uitwerkingsplan Stadshart vaststelde. Een onafhankelijke ontwikkelingsmaatschappij genaamd Zeestad werd opgericht. Aandeelhouders gemeente Den Helder en provincie Noord-Holland gaven de opdracht om de stedelijke vernieuwing van de marinestad te ontwikkelen én uit te voeren.
Verdichting van de binnenstad
De belangrijkste schop in de grond was voor de binnenstad. Onder leiding van Zeestad werden de woonstraten, grachten en winkelstraten in het stadshart opnieuw ingericht. Met geld uit het Gevelrenovatiefonds zijn veel gevels vernieuwd met gebakken straatstenen en meer groen.
Centraal bij de vernieuwing staat het verkleinen van het winkeloppervlak, waarbij veel winkels zijn weggehaald en vervangen voor nieuwe bestemming. De focus kwam te liggen op de Beatrixstraat, de Keizerstraat en een klein deel van de Spoorstraat. Door andere locaties om te bouwen, moest de verbinding met de zee zichtbaarder worden.
Wouter Veldhuis, Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving en stedenbouwkundige, lichtte op het congres toe: ‘Om de leefbaarheid te verbeteren zien we veel steden en dorpen verdichten, met veel voorzieningen op loopbare afstanden. Den Helder is een goed voorbeeld waarbij dit echt bijdraagt aan de stad.’
De nieuwe woningen in de stad zijn het werk van Woningstichting Den Helder. Deze corporatie is een belangrijke partner van de gemeente en investeerde al in huizen ver voordat de stad zijn huidige heropleving kende.
Van alle woningen in de stad is 37 procent van Woningstichting. Naast sociale huurwoningen exploiteert Woningstichting onder de noemer Helder Vastgoed BV ook middeldure huurwoningen, commercieel onroerend goed en eveneens huizen voor de verkoop.
| Lunchwebinar ‘Complexe binnenstedelijke opgaven: rolbewustzijn en leidende principes als sturingsmechanisme’ Veel gemeenten ervaren knelpunten bij de aanpak van het centrum. Financiën is de grootste bottleneck, naast de eigendomssituatie, het terugdringen van auto’s uit het centrum, samenwerking met de markt en politieke verdeeldheid. Op 18 oktober organiseert Stadszaken.nl een webinar met gemeente Terneuzen, Zeestad en Twynstra Gudde. |
Impulsaanpak Winkelgebieden
Voor enkele projecten in de binnenstad ontvangt Den Helder subsidie via de Impulsaanpak Winkelgebieden. Het winkelcentrum De Kroonpassage ontvangt bijna 1,5 miljoen euro, en gaat begin volgend jaar tegen de vlakte voor de komst van een plein, parkeerplekken, nieuwe winkels en een supermarkt.
‘In het voormalige V&D-pand werken we samen met Woningstichting aan nieuwe woningen en openbare plekken’, vertelde Marichel Weel, algemeen directeur van Zeestad.
Net als het centrum ging ook Willemsoord op de schop. In deze voormalige Rijkswerf was al het Marinemuseum ondergebracht, maar het kent nu ook veel nieuwe en verhuisde horeca- en uitgaansgelegenheden. Donderdag opende bovendien het nieuwe stadhuis in een voormalige mastenloods op Willemsoord.
Onafhankelijk Zeestad is motor achter transformatie
De marinestad lijkt de transformatie in goede banen te leiden, en met het oog op de leus van het event bleef de vraag tijdens het congres niet onbesproken: wat is het geheim van Den Helder?
Veel vingers wezen naar ontwikkelmaatschappij Zeestad. Weel reageerde: ‘De gemeente Den Helder had een goede visie voor de stad voor ogen. Maar de stap om deze plannen te ontwikkelen was lastig. Daar is Zeestad voor opgericht. Onze afhankelijke positie is gunstig om andere partijen bij de stad erbij te betrekken.’
Edzo Bindels, directeur van architectenbureau West 8, dat als supervisor dient bij de operatie, vulde aan: ‘De meest krachtige organisaties die ik projecten zag afmaken staan op enige afstand van het project. Zo ook Zeestad. Dit is belangrijk om plannen van de grond te krijgen.’
Den Helder is een stad met een uniek paspoort. Als ‘zeepoort’ heeft ze een groot havenerfgoed, met een marinemuseum en natuurlijk de boot naar Texel. Ook vervult de stad een rol in de gas- en petroleumindustrie, en dragen het ziekenhuis en de schouwburg bij aan de regionale rol voor de Kop van Noord-Holland. Anderzijds heeft de economische afhankelijk van de marine in het verleden haar nadeel laten zien. Ze zijn het eindstation van een intercity die vanaf Amsterdam twaalf keer stopt, en missen ze een belangrijke aantrekkingsinstantie zoals een algemene HBO-opleiding. |
Beleidsconsistentie
Een ander ‘geheim’ achter de transformatie van Den Helder is de tijd en hoeveelheid reflectie die is gebruikt voor de ontwikkeling van de stad. Niet veel steden werken ten slotte nu nog aan een plan waarmee ze in 2008 begonnen zijn.
‘Samen met Zeestad, Woningstichting en West 8 hebben we een werkwijze ontwikkeld waarmee we in rust tot nieuwe inzichten kwamen en plannen veranderden’, zei wethouder Wouters in gesprek met Stadszaken. ‘Al neemt dat niet weg dat het bestuurlijk ook onrustig is geweest.’
Bindels van West 8 vulde aan: ‘De stad heeft veel potentie vanwege het unieke landschap, maar toch werd dit heel armoedig benut. In ons proces namen we de tijd om ideeën te verbeteren. In de Beatrixstraat wilden we eerst een brede gracht maken. Dit hebben we uiteindelijk gerealiseerd bij het bestaande water bij Willemsoord.’
Verder zijn plannen van een nieuw stadhuis bij het station niet doorgegaan. Ook de nieuwe bibliotheek (uitgeroepen tot beste bibliotheek van de wereld, red.) is volgens Bindels beter geworden tijdens de dialoog. ‘We hebben met alle partijen een cultuur van reflectie gecreëerd die niet vanzelfsprekend is.’
Dijkkwartier
Een uniek bouwproject aan de horizon is het Dijkkwartier. Het gaat om nieuwe woningbouw op de straks verstevigde dijk. Het plan combineert daarmee oplossingen voor klimaatverandering en de woningnood. Ook wil Den Helder met dit project ‘brede schouders’ aan de stad binden een aantrekken. Eind dit jaar worden de plannen voor enkele huur- en koopwoningen beoordeeld. Twee naastgelegen gebieden worden nog onderzocht.
Directeur Robbert Waltmann van Woningstichting is enthousiast. ‘Het Dijkkwartier is een voorbeeld van hoe Den Helder haar vleugels uitspreidt. Hopelijk trekken we hierdoor nieuwe ontwikkelaars aan.’
Ook dit project is volgens Bindels een goed voorbeeld van de reflecterende samenwerkingen. ‘Na goede gesprekken met waterschappen hebben we het ontwerp van de dijk herzien. In plaats van hoge dure gebouwen kiezen we nu voor kustversterking en lagere woningbouw’, zei de architect.
Sinds een paar jaren breidt de marine weer uit. Dat is in lijn met de herontwikkeling van Den Helder en daarom heeft de stad te maken met een groeiende interesse van nieuwe bewoners en bedrijven van buitenaf. ‘De stad keert nu veel meer naar buiten toe’, zegt Wouters.
Maar of die groei opgevangen kan worden is niet zeker. ‘De regio heeft een overaanbod in ruimte, maar schaarste in mankracht’, zei Bart Bomas, landschapsarchitect bij BVR, die in opdracht van de gemeente een toekomstvisie schreven. Wethouder Wouters erkende dat. ‘Daarom denk ik dat de Kop van Noord-Holland nog meer met elkaar moet samenwerken dan ze nu al doen.’
Den Helder moet investeringen aantrekken
Volgens wethouder Wouters is de stad in ‘weder-wederopbouw’ en verbetert het imago. Maar om ook echt een autonome bestemming te worden naast ‘de oversteekplaats naar Texel’, is er nog veel werk aan de winkel. ‘De voorzieningen moeten groeien om de marine te laten groeien. Zonder deze wisselwerking komen er geen nieuwe inwoners of bedrijven, en kunnen we niet bouwen aan meer voorzieningen’, zei Wouters.
Tijdens het congres kwamen meer uitdagingen naar boven. Waltmann van Woningstichting vertelde: ‘Mede door de inflatie is het voor ontwikkelaars in deze binnenstad heel lastig om geld te verdienen. We hebben te lang middelmatig gebouwd in Den Helder en daarom willen we de komende drie jaar nog eens 100 miljoen investeren in binnenstad. Maar daar gaan we geen geld van overhouden. We zullen daarom ieder jaar extra geld moeten lenen. Dat laat zien hoe belangrijk het is voor Den Helder om investeringen aan te trekken.’
De samenwerking met Zeestad krijgt een vervolg. ‘We staan op het punt om te verlengen met Zeestad en willen een nieuw vijfjarenplan maken’, zegt Wouters. ‘Helaas heeft de provincie alleen besloten vooralsnog niet op dezelfde manier mee te willen doen als in Zeestad 1.0. Onze opgave heeft uiteindelijk ook investeringen van bovenaf nodig. Daar moeten we dus hard aan werken met het Noordkop-verband en defensie. Het lukt alleen als we op de kaart blijven staan in Noord-Holland, Den Haag en Brussel.’
