Dit is de ingekorte versie van het originele artikel in ROm juli-augustus 2023. ROm is het vakmagazine over ruimtelijke ontwikkeling en de fysieke leefomgeving en gratis voor ambtenaren en bestuurders-politici in dat beleidsdomein. Meld je abonnement voor het maandelijkse papieren of digitale magazine.

‘Bouwen in uiterwaarden? Tien jaar geleden had ik ook niet gedacht dat het mogelijk is’, zegt ontwikkelmanager Roy Nijenhuis van KondorWessels Projecten. Hij kent de verhitte geschiedenis en de meningen over het unieke gebied, dat midden in Arnhem ligt op een paar honderd meter van het centrum.

‘Er worden voor Meinerswijk al plannen gemaakt sinds 1979. Toen zat daar nog onder meer de Arnhemse Scheepsbouwmaatschappij. Vanaf het moment dat die de deuren sloot, werden de plannen serieus. Eerst was er een plan voor 1.500 woningen. Dat strandde omdat het eigendom van de grond niet in handen was van de gemeente. En er was geen geld.’

Het plangebied bestaat uit Meinerswijk, aan de westkant van de Nelson Mandelabrug, en Stadsblokken, aan het oosten van die brug. In Meinerswijk zijn maximaal tachtig grondgebonden woningen gepland en in en Stadsblokken komen zo’n 350 woningen, voornamelijk in een appartementengebouw.

Waarbij de projectontwikkelaar een verzoek van natuurvereniging IVN voor natuurinclusief bouwen met alle plezier inwilligt. Want voor ons zijn drie punten belangrijk, geeft Nijenhuis aan. ‘We willen bouwen op eigen grond, het moet financieel haalbaar zijn en er moet draagvlak zijn in de samenleving en in de politiek.’

‘We willen bouwen op eigen grond, het moet financieel
haalbaar zijn 
en er moet draagvlak zijn.’

Wat de directie van KondorWessels Projecten destijds niet wist: het broeide in de stad. Tegenstanders dwongen een raadgevend referendum af. Daarmee kwam één van de drie pijlers, namelijk het draagvlak, direct in gevaar. Nijenhuis: ‘We wilden het eerst laten gaan. Totdat we hoorden dat mensen hun handtekening hadden gezet omdat ze dachten dat wij, net als in het oude plan, het natuurgebied zouden volbouwen.’

Dat oude plan voorzag in een volledige bebouwing van het gebied. Daarvan was allang geen sprake meer. KondorWessels Projecten ging in gesprek met de stad. ‘We hebben toen veel campagne gevoerd en uiteindelijk stemde tweederde “ja”. Vervolgens ging de politiek, en zelfs natuurvereniging IVN, er ook achter staan.’

Woonbuurt en natuurgebied

Arnhem krijgt nogal wat terug met de plannen, beaamt wethouder Nermina Kundi?. 'Het wordt een mooie woonbuurt met heel wat woningen en voorzieningen die erbij horen’, zegt de politica. ‘Het is een behoorlijk natuurgebied van 300 hectare. Ik hoorde mensen vergelijkingen maken met Central Park in New York. Prachtig om zoveel groene ruimte midden in de stad te hebben, onder meer voor recreatie en om van de natuur te kunnen genieten. Er komen ook stranden, plekken om te sporten, een evenemententerrein ... van alles.’

Meinerswijk. Foto: Hilda Weges / iStock,com
Foto: Hilda Weges / iStock.com

Voor IVN gaf niet alleen het referendum de doorslag om zich achter de plannen te scharen, zegt Frans Koops. Hij is sinds 1988 voor het IVN actief in het dossier Meinerswijk. ‘In eerste instantie keken we kritisch naar de plannen van KondorWessels Projecten voor de oude industrieterreinen. Liever zien we daar helemaal geen bebouwing. Maar het alternatief is dat er helemaal niets gebeurt.'

'De afweging was om nog zeker tien jaar lang met dezelfde rommel, vervallen gebouwen en een slecht ingericht evenemententerrein te zitten. Of toch akkoord te gaan en straks een mooi natuur- en recreatiegebied voor de stad erbij te hebben’, aldus Koops.

‘Dan kun je veel werk en geld steken in een gang naar de Raad van State, maar met een grote kans dat je verliest. We hebben gekozen voor de natuur die erbij komt.’ Hij houdt een positief gevoel over aan de discussies met de projectontwikkelaar. ‘Ik heb toch het idee dat zij tegemoetkomen aan alles wat natuur is, zonder natuurlijk tekort te doen aan hun inkomstenbronnen.’

Water en bodem sturend

Niet iedereen was zo overtuigd na het referendum. Onder meer Milieudefensie en omwonenden stapten wel naar de Raad van State. De tegenstanders kunnen zich niet vinden in de extra woningbouw. Ze vinden dat er onvoldoende onderzoek naar de woningbehoefte is gedaan, dat er extra parkeerdruk ontstaat en dat het MER-onderzoek onvoldoende is.

Het belangrijkste bezwaar was de vrees voor overstromingen. De bezwaarmakers, waaronder Milieudefensie, vinden het bouwen van woningen in de uiterwaarden in tijden van een klimaatcrisis onverstandig. De ruimte in de uiterwaarden is hard nodig voor het opvangen van toekomstig hoogwater.

Zij beroepen zich op de kabinetsvisie dat water en bodem voortaan sturend zijn. ‘Expliciet is daarbij gesteld dat bouwen op plaatsen die later nodig zijn voor het bergen en afvoeren van water, zoals de uiterwaarden van rivieren, uitgesloten moeten worden voor bouwen.’ Maar de Raad van State gaf de bezwaarmakers ongelijk.

‘Er is aangetoond dat door de aanleg van een nevengeul de waterstand
in de Nederrijn met tien centimeter daalt’

Dus waarom kan dat bij Arnhem dan wel? ‘Dat is het mooie aan dit project’, zegt wethouder Kundi ‘Er is aangetoond dat door de aanleg van een nevengeul de waterstand in de Nederrijn met tien centimeter daalt, dus dat is alleen maar goed.’

Ze noemt het interessant hoe de Raad tegen deze kwestie aankijkt. ‘Die heeft deskundigen een rapport laten opstellen over het water. En daaruit blijkt dat het helpt bij klimaatadaptatie, met name door de geul die er komt.’

Meinerswijk. Foto: Hilda Weges / iStock.com
Foto: Hilda Weges / iStock.com

De projectontwikkelaar, Rijkswaterstaat en de gemeente kregen gelijk bij de Raad. ‘De locatie in het gebied Meinerswijk waar woningbouw is voorzien, is een stroomluw gebied', aldus de Raad.

'Ook wordt het gedeelte in dat gebied waar onbeperkte ophogingen zijn toegestaan, verkleind en wordt zo gunstig mogelijk vormgegeven ten opzichte van de stroming’, aldus de Raad van State.

‘Ook het gebied Stadsblokken is stroomluw gelegen, waardoor ingrepen op de locatie niet of nauwelijks effect hebben op de stroming en waterstand in de rivier. Daarnaast zijn de beoogde rivierverruimende maatregelen zo gesitueerd dat deze leiden tot een zo groot mogelijke waterstanddaling met zo min mogelijk ongewenste neveneffecten.’

Kortom: op deze manier bouwen in de uiterwaarden kán en mág.

Natuur en landbouw

Nu de kogel door de kerk is, kunnen projectontwikkelaar en gemeente verder met de uitvoering van de plannen. KondorWessels Projecten kan gaan bouwen op de grond die de onderneming al in bezit heeft. Gemeente Arnhem en Provincie Gelderland zorgen ervoor dat alle grond voor het natuurgebied in één hand komt.

De plannen betekenen dat de agrariërs in het gebied volledig verdwijnen, zegt Nijenhuis. Dat besluit is al lang geleden genomen. ‘Veel landbouwers zijn al weg. Gronden die een natuurbestemming hadden, zo’n 71 hectare, zijn al in erfpacht overgegaan. De rest gaat binnenkort naar de gemeente. Die hebben het beheer overgenomen.’

Wat de woningbouw betreft: aan de kant van Stadsblokken komen appartementen, met zeker 15 procent koop en 15 procent sociale huur. De grondgebonden woningen op het eiland aan de rivier worden allemaal koop, om hogere inkomens aan Arnhem te binden. Daarmee is er ook geld voor behoud van het evenemententerrein, dat staat op grond van de projectontwikkelaar. ‘Dat is belangrijk voor de stad’, zegt Nijenhuis.

Bovendien wordt er een strandje aangelegd en komt er een wandelpad langs de oevers, ook nieuw voor de stad. ‘Aan de andere kant van de rivier kun je niet lopen, vanwege de kade en woonboten.’

IVN-lid Koops kijkt vooral uit naar de komst van de grote grazers, die komen zodra de laatste veehouder in het gebied is gestopt en moeten zorgen dat de begroeiing in de uiterwaarden laag blijft. ‘Die semi-wilde konikpaarden en de Galloway-koeien kunnen straks ongehinderd door de uiterwaarden lopen.’

 ‘Wat ons betreft kunnen ze gewoon beginnen
als de vergunningen rond zijn’

‘De Wet natuurbescherming is nog wel een dingetje, waar ze met de provincie mee aan de slag moeten’, geeft wethouder Kundi? aan. Verder moet er nog archeologisch onderzoek plaatsvinden en er is nog een analyse nodig voor eventuele bommen uit de Tweede Wereldoorlog. En er zit nog een bever in de weg, al heeft die voldoende mogelijkheid om te verhuizen in het enorme uiterwaardenpark.

De planning van KondorWessels is dat de bouw volgend jaar van start gaat. Van Kundi? mag de schop nu al de grond in. ‘Wat ons betreft kunnen ze gewoon beginnen als de vergunningen rond zijn. Wij zien graag dat het oude industrieterrein zo snel mogelijk wordt omgetoverd tot een natuurinclusieve woonbuurt en een groot en toegankelijk natuurgebied. Daarin hebben wij vooral een toetsende rol’, zegt de opgetogen wethouder over het plan.

De huizen en appartementen dragen bij aan de woningbouwopgave en de groenste stad van Nederland krijgt er een enorm uiterwaardenpark bij. Kundi? is niet van plan om andere parken in de stad nu te bebouwen. ‘Voor de woningbouwopgave hebben we al inbreidingsplannen en transformatieplannen. Van de parken blijven we af. We blijven graag de groenste stad van Nederland.’