Parkstad Limburg ligt midden in Europa, zeggen ze graag in de Zuidoost-Limburgse stadsregio. Trek een straal van honderd kilometer rond centrumstad Heerlen, en de economische kansen liggen voor het oprapen. Vooral samenwerking met de StädteRegion Aken, slechts tien kilometer over de Duitse grens, heeft potentieel. 

Maar tot op heden zijn lang niet alle internationale kansen verzilverd. Parkstad wist met haar centrale ligging grote logistieke bedrijven aantrekken en er is sinds een jaar een grensoverschrijdend e-bikenetwerk, maar in andere gevallen is de grens nog echt een grens, Europese integratie ten spijt. 

Die integratie zet nu een grote stap voorwaarts. Na jaren voorbereiding ging begin juni de kogel door de kerk: de Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule Aachen (RWTH) opent vanaf september haar deuren in de ‘New Regional Bauhaus’ in hartje Heerlen, in het voormalig Rabobank-kantoor en huidige thuis van IBA Parkstad.  

De RWTH is een technische universiteit met ruim 45.000 studenten en de reputatie één van de beste van Duitsland en daarmee Europa te zijn.  

‘Dit is pionieren. Leuk dat zoiets weer kan in Heerlen. Dat is voor mij het aantrekkelijke van de stad. We zijn in de grensregio één daily urban system. Maar de grens daarin mag geen grens meer zijn’, zegt de burgemeester van Heerlen Roel Wever in De Limburger. 

Een paar dagen na het groene licht uit Duitsland was er 13 juni opnieuw goed nieuws voor Parkstad: de Universiteit Maastricht sprak de wens uit om een nieuwe opleiding te starten op de Brightlands Smart Services Campus, ook in Heerlen.  

De integratie tussen Heerlen en Aken droeg bij aan die keuze. ‘Aken en Maastricht hebben al een lange vriendschappelijke relatie en ‘Heerlen’ kan een mooie vervolgstap zijn voor uitbreiding van de samenwerking’, aldus Rianne Letschert van de UM in De Limburger. Concrete afspraken zijn er overigens nog niet, het betreft vooralsnog een intentie. 

Heerlen een échte universiteitsstad 

De komst van de RWTH en eventueel de UM kan Heerlen een ‘echte’ universiteitsstad worden. In de stad zetelt al sinds de jaren tachtig een Open Universiteit (OU). Die werd naar Heerlen gehaald als compensatie voor de mijnsluitingen. 

Maar de impact van de OU is nog niet groot. ‘Ik heb nog nooit meegemaakt dat de afstand tussen universiteit en stad zo groot is’, zei rector magnificus Theo Bastiaens in april in De Limburger. 

De wens om een universiteitsstad te zijn, leeft in Heerlen al decennia. In de jaren zeventig werd er met Maastricht geconcurreerd om de komst van een Rijksuniversiteit. Maastricht won en dat legde de stad geen windeieren. 

Vijftig jaar later is met de komst van de RWTH en de interesse vanuit Maastricht de ‘universiteitsstrijd’ tussen die twee Zuid-Limburgse steden alsnog met gelijkspel beslecht.  

‘Het voelt poëtisch’, zegt Bob Borggreve, adviseur grensoverstijgende samenwerking bij Stadsregio Parkstad Limburg.  

‘Vanuit Parkstad werd met argusogen gekeken naar de komst van de Rijksuniversiteit naar Maastricht. Dat kunnen we niet meer terugdraaien, maar het is wel heel mooi dat de universiteiten van Maastricht en Aken nu alsnog naar ons toe komen.’ 

Ze beginnen wel klein in Heerlen. De Duitsers gaan één opleiding aanbieden, de Engelstalige master Transforming City Regions. Op de Brightlands Campus zou het ook om één opleiding gaan, over duurzame ontwikkeling van regio’s.

 ‘Ik heb nog nooit meegemaakt dat de afstand tussen universiteit en stad zo groot is’

Ook thematisch kunnen de opleidingen de regio dus sterken. Het is namelijk bij uitstek een stadsregio in transitie, die na het sluiten van de mijnen in de jaren zeventig al worstelt met en werkt aan sociaaleconomische achterstanden. 

Al onderzoek gedaan in Heerlen-Noord 

Die thematische raakvlakken zij geen toeval: ze zijn de reden dat Parkstad zo interessant is voor de universiteiten. 

Daar werd het afgelopen jaar al ervaring mee opgedaan in Heerlen-Noord. Het begon met Christa Reicher, hoogleraar stedenbouw aan de RWTH. Zij doet veel onderzoek naar de ruimtelijke transformatie van onder meer het Roergebied, de regio Nederrijn en de regio Aken.  

Stuk voor stuk gebieden vlak over de grens met veel overeenkomsten met Parkstad. Ze zijn bezig met de enorme transitie van het industriële (mijn)verleden naar een duurzame toekomst. Zou het dus niet interessant zijn om een vergelijkbaar onderzoek eens in Zuid te doen, was het idee in Parkstad. 

Dat resulteerde afgelopen jaar in een project in Heerlen-Noord, waarbij 35 studenten van de RWTH onderzoek deden naar het verbeteren van de leefbaarheid in deze wijk. Ze spraken met bewoners, ondernemers, maatschappelijk middenveld en presenteerden uiteindelijk stedenbouwkundige toekomstvisies en strategieën voor een duurzaam, gezond en sociaaleconomisch sterk Heerlen-Noord. 

‘Grensoverschrijdende samenwerking op het gebied van cultureel erfgoed speelt een belangrijke rol in ons programma. Heerlen-Noord – pal over de grens naast onze thuisbasis in Aken – zit in ons vizier als het gaat om regionale planning en ontwerp’, zei Reicher over het project. 

De Akense hoogleraar was vervolgens groot pleitbezorger van vestiging van haar universiteit in Heerlen. In De Limburger spreekt ze van het ‘enorm potentieel van zo’n locatie’. ‘Enkele weken geleden, na verschillende gesprekken met Heerlen, zijn de kansen duidelijk geworden. Want wij hebben in Aken heel veel studenten, docenten en professoren, maar ook een groot gebrek aan ruimte.’ 

Het enthousiasme vanuit Parkstad was wederzijds en met ondersteuning uit de Regio Deal Parkstad Limburg kon de knoop worden doorgehakt. 

‘On-Duitse aanpak’ 

De komst van een buitenlandse universiteit naar Nederland is een unicum. Dat betekent dat er wat wettelijke hobbels en grijze gebieden zijn.  

De RWTH wordt bijvoorbeeld geen eigenaar of huurder van het pand aan de Promenade, maar krijgt een gebruiksovereenkomst. De gemeente Heerlen blijft eigenaar. Deze constructie bleek juridisch het minst ingewikkeld. 

Een ander dilemma is diploma’s. ‘Een van de vragen die we zeker weten moeten gaan beantwoorden is: hoe zit het met de geldigheid van je diploma als je aan de RWTH studeert op Nederlands grondgebied?’, zegt Borggreve van Stadsregio Parkstad Limburg. 

Zulke vraagstukken zijn geen reden om niet al aan de slag te gaan, zegt Borggreve. ‘Het is pionieren. We gaan gewoon beginnen en onderzoeken gaandeweg waar de grenzen liggen. Dat is een on-Duitse aanpak, want zij willen meestal van tevoren alles goed uitzoeken. Maar hier durven ze het aan.’ 

Daarbij helpt het dat de ministeries voor OCW en BZK enthousiast zijn over de komst van de RWTH. Borggreve: ‘Zei zeggen: als er grensbelemmeringen blijken te zijn, leren die ons vooral dat we die op moeten lossen. Begin gewoon, was dus ook hun idee.’ 

Eén ecosysteem 

Parkstad durft ondertussen al groter te dromen. Volgen Borggreve is het niet ondenkbaar dat er in de toekomst nog veel meer studenten naar Heerlen komen.  

‘De RWTH is een rap groeiende universiteit die ruimte zoekt voor huisvesting. Heerlen ligt tien kilometer verderop en dus praktisch om de hoek.’ Het uiteindelijke doel is dat Heerlen, Maastricht en Aken één grensoverschrijdend ecosysteem worden.

 'Als de universiteiten zich hier vestigen met hun studenten en medewerkers, genereren we een bepaald soort vibe'

Het ‘urban’ karakter waarmee Heerlen zich nadrukkelijk profileert kan daarbij juist een kracht zijn. Maastricht heeft de oude historische binnenstad, Heerlen heeft daarentegen het rauwe mijnprofiel. Steden als Rotterdam en Berlijn toonden de laatste decennia dat zo’n profiel absoluut geen nadeel hoeft te zijn.  

Borggreve: ‘Als de universiteiten zich hier vestigen met hun studenten en medewerkers, genereren we een bepaald soort vibe. Waarbij we echt onderscheidend zijn van de middeleeuwse steden Aken en Maastricht.’