De onderzoeken zijn tot en met half juli te zien in de expositie ‘Hoe willen wij werken M4H 2030’ in het Keilepand. Ruimtelijk ontwerpers, architecten, sociaal geëngageerde onderzoekers en studenten belichten in hun onderzoeken van verschillende kanten de mogelijkheden voor het mengen van wonen en werken in de toekomstige stadswijk. Het overkoepelende motto is ‘Collectiviteit als basis voor Circulariteit’.
De expositie loopt vooruit op 2050, het jaar waarin het hele M4H gebied moet zijn omgevormd tot een bruisende stadswijk, waar wonen en werken centraal staat. 2050 is ook het jaar waarin volgens Monica Adams, van architectenbureau studioADAMS en één van de initiatiefnemers van de expositie, moet voldaan zijn aan de Klimaatdoelen van Parijs. ‘Bij alles wat er in dit gebied nu gebouwd gaat worden, moeten deze doelen al meegenomen worden. Dat vereist dat de ambitie in M4H hoog moet liggen ook waar het gaat om het combineren van wonen met werken.’
Ruimtelijke invulling complex
De gemene deler van de onderzoeken is volgens Adams het besef hoe complex het is om wonen en werken samen te brengen. Onmogelijk is het echter niet. ‘De (lopende) onderzoeken tonen aan dat het mogelijk is. Wonen en werken gaat een vast onderdeel worden van onze toekomst.’
'De lat ligt hoog in M4H hoog waar het gaat om het combineren van wonen en werken'
De architect verwacht dat delen van de studies weer terug zijn te vinden in de toekomstige stadswijk. ‘Inzet is dat we gezamenlijk de verschillende onderwerpen uit de onderzoeken oppakken en op dit terrein woon-werk gebouwen kunnen realiseren. Gebouwen zijn er genoeg. Zie het als een stap op de weg naar de realisatie van een circulair gebied waar wonen en werken samengaan.’
Draagvlak creëren
Het is wel de vraag of ontwikkelaars en beleggers de ideeën uit de onderzoeken omarmen. Adams denkt dat er voldoende tijd is om draagvlak te creëren. ‘In ons gebied, het Keilekwartier, mag vanwege geluidsnormen voorlopig niet gewoond worden. Het kan nog zeven jaar duren voordat dit mogelijk is. Daar was niet iedereen blij mee, maar doordat dit is vertraagd, is er iets meer tijd om de verbinding met elkaar te zoeken.’
De extra tijd biedt ook ruimte om bottom-up innovaties te bedenken op het gebied van delen en mobiliteit. ‘Over het algemeen is het zo dat als eenmaal het bestemmingsplan is vastgesteld de ontwikkelaars om de hoek komen kijken. Het wordt moeilijker is om echte innovaties door te voeren.’
Tegelijkertijd is de gemeente Rotterdam bijna zover dat in 2025 versneld wordt begonnen met de bouw van 2.500 woningen in het Merwehaven gebied, onderdeel van de MH4 gebiedsontwikkeling.
Vasthouden woon-werkambities
Het bestemmingsplan voor deze wijk, waar de fruitloodsen een paar jaar geleden al werden getransformeerd tot plekken voor de innovatieve maakindustrie, ligt sinds kort ter inzage. ‘Ik ga ervan uit dat de gemeente er alles aan doet om vast te houden aan de woon-werk ambities die in 2019 zijn geformuleerd en dit ook in de verdere procedures zal inbedden’, zegt Adams.
Het zal een hele uitdaging worden om daar invulling aan te geven in de vervolgstappen. ‘Vooral ook omdat ontwikkelaars nu anders tegen de plannen aankijken dan pakweg twee jaar geleden.’
Planologisch juridische kaders nodig
Marcel Michon van Buck Consultants International plaatst de nodige kanttekeningen bij de onderzoeken en zegt dat voor veel vastgoedontwikkelaars- en beleggers multifunctionele vastgoedconcepten met wonen én werken geen dagelijkse kost is.
‘De opbrengsten zijn ondergemiddeld. Er kan bijvoorbeeld al een factor vijf verschil zitten tussen opbrengsten voor verhuur aan bedrijven tegenover private verhuur van een appartement.’
Vooral voor de werkfuncties is het volgens Michon een flinke uitdaging om deze betaalbaar te houden voor de gewenste doelgroepen. ‘Om de ambities voor ‘werken’ in de programmering van M4H waar te maken, zijn duidelijke planologisch juridische kaders nodig. Denk bijvoorbeeld aan een minimaal aantal vierkante meters bruto vloeroppervlak voor ‘werken’ op dit type kavel.’
Gelijk speelveld ontwikkelaars
Ook is het volgens hem van belang een gelijk speelveld voor alle ontwikkelaars te bieden. ‘Als je woningbouw wilt ontwikkelen, moet je ook voor een deel ‘werken’ realiseren, ofwel menging van zoet en zuur. Dat wordt een uitdaging, want in de strijd om de schaarse stedelijke ruimte is het lastig om de ruimte voor economie, werklocaties, ‘vast te houden’’, zegt Michon.
Een onderzoek en bestaande tentoonstelling van de Amerikaanse architectuurcriticus en curator Nina Rappaport, naar de vraag of toekomstige fabrieken een duurzame oplossing bieden voor innovatieve en zelfvoorzienende steden, waar zowel wonen als werken mogelijk is. De reizende tentoonstelling wordt door Rappaport aangevuld met Rotterdamse voorbeelden en historisch materiaal over de positie van Rotterdamse (haven) arbeiders en de sociale en ruimtelijke condities waarin zij werkten.
2. Ruimte voor werk
Geeft voorbeelden van innovatieve menging van wonen en werken, voortgekomen uit meerdere onderzoeken. Ecosystemen van Werk door SPcitI in opdracht van het Kenniscentrum Duurzame HavenStad en het onderzoek ‘Ruimte voor Werk’ waar de hogescholen van Rotterdam en Amsterdam en Fontys hun krachten hebben gebundeld om dit thema verder te ontwikkelen. Tot slot is er aandacht voor de projecten die ingezonden en geselecteerd zijn voor de Prijs ‘De Beste Mix met Ruimte voor Werk’ van de Coalitie Ruimte voor Werk.
3. Crossing Borders
Een onderzoek door ontwerpbureau VOIDS en Endeavour naar de kansen van verdichting en menging van functies in de stad. Beide bureaus geven voor de opgave ‘Anders werken aan wonen’ van het Stimuleringsfonds voor Creatieve Industrieën antwoord op de vraag hoe de woonopgave kan worden ingezet voor veerkrachtige gemengde gebieden. Naast een referentiestudie naar vergelijkbare locaties in Nederland en België zijn beide bureaus ook bezig met ontwerpend onderzoek naar ontwikkelstrategieën voor het Keilekwartier in M4H.
4. Productive Commons
Een onderzoek van studio Iza Slodka naar een goede balans tussen productieve en ‘onproductieve’ ruimtes, en hoe op de overlap hiervan in stedelijke commons, in de vorm van ruimtes voor onder andere vrijwilligerswerk, sociaal werk, en creatieve hubs gecreëerd kunnen worden. Aan de hand van testcase Keilekwartier worden voorstellen gevisualiseerd die nodig zijn voor het slagen van een duurzame productieve stad.
5. Futures of M4H
Een selectie van de resultaten van diverse studentenplannen van onder andere TU-Wenen. Rotterdamse Academie van Bouwkunst, Academie van Bouwkunst Amsterdam en TU-Delft. Te zien zijn. De studenten onderzoeken op verschillende wijzen de mogelijkheden van een woon-werkgebouw in M4H. De projecten verkennen verschillende programma- en ontwerpoplossingen, zoals de integratie van een afvalhub in de plint van het gebouw, een circulaire campus of 3D Prototyping-faciliteiten, waarmee directe links naar de M4Hmaakindustrie wordt gelegd.
