‘De sector moet ongeveer eenderde van de landelijke nieuwbouwproductie bouwen, zonder dat ze vroeg in het proces grondposities heeft kunnen innemen’, constateert de Autoriteit woningcorporaties (Aw) in de donderdag verschenen Staat van de Corporatiesector 2022. 

De beperkte mogelijkheid van grondverwerving door corporaties ligt vast in de Woningwet uit 2015. Daarin staat dat een corporatie alleen grond mag kopen als er een woonbestemming ligt en er binnen vijf jaar gebouwd wordt. Het verzekeren van grond voor nieuwe sociale huur is nu een taak voor gemeenten, maar de Aw betwijfelt of dit voldoende zekerheden biedt. 

De afgelopen jaren bleek gebrek aan betaalbare grond al steevast een flessenhals bij de bouw van meer betaalbare huur. Corporatiekoepel Aedes trok in september 2022 aan de bel over het gebrek aan grond voor corporatiebouw. Tweederde van de corporaties heeft te weinig grond voor nieuwbouwplannen, aldus de corporatiekoepel. 

Actievere rol corporaties bij grondposities 

De Aw pleit er dus voor om corporaties een actievere rol te geven bij het verwerven van grondposities. ‘Dit maakt hun nieuwbouwproductie ook beter te plannen, want locatie-ontwikkeling vindt plaats vóór bouwontwikkeling.’

De huidige regels zetten de haalbaarheid van de prestatieafspraken die de corporatiesector met De Jonge sloot onder druk. Ook worden de lokale prestatieafspraken tussen gemeenten, provincies en het Rijk onzekerder. 

‘De Aw vraagt terecht aandacht voor de benodigde locaties voor het realiseren van de nieuwbouwopgave van corporaties. Ik herken dat corporaties voor het realiseren van de grote opgave om 250.000 nieuwe sociale huurwoningen te bouwen tot en met 2030 meer bouwlocaties nodig hebben’, schrijft De Jonge in een reactie op het rapport.  

De minister wil in eerste instantie regie pakken met zijn Wetsvoorstel versterking regie op de volkshuisvesting en concrete afspraken met gemeenten. Maar hij gaat ook werken aan nieuw grondbeleid voor de corporaties.  

Uit de brief: ‘Daarnaast wil ik corporaties meer mogelijkheden geven om grondposities in te nemen, door de termijn waarvoor ze grondposities mogen aanhouden in hun DAEB-tak te verlengen. Ik wil binnenkort het proces starten om de regelgeving op dit vlak aan te passen.’ DAEB staat voor Diensten van Algemeen Economisch Belang en is het sociale bestand van de corporaties.  

Nieuwe termijn nog onduidelijk 

Wat de nieuwe termijn wordt, is nog niet duidelijk. Corporatiekoepel Aedes pleit voor tien jaar. Tonny van de Ven, bestuurder bij corporatie Alwel en lid algemeen bestuur bij Aedes: ‘De gemiddelde ontwikkeltijd van initiatief tot nieuwbouw is zeven jaar. Als een corporatie nu grond verwerft, red die het dus meestal niet om binnen vijf jaar te gaan bouwen.’ 

Met het besluit om de corporaties meer grondruimte geven, geeft De Jonge niet alleen gehoor aan Aedes en de Aw. De Tweede Kamer nam in september vorig jaar vrijwel unaniem een motie aan van de leden Grinwis (CU) en Geurts (CDA), met daarin de oproep aan het kabinet om ‘belemmeringen voor woningcorporaties om bouwgrond te kopen om betaalbare woningen te kunnen bouwen weg te nemen.’ 

Minister De Jonge gaf toen al aan open te staan voor ruimer grondbeleid. ‘Vijf jaar is een heel korte termijn om van een stuk grond een wijk te maken’, zei hij in september. In de prestatieafspraken tussen de corporatiesector, de Woonbond, de gemeenten en het Rijk, was ook al gehint naar soepelere regels voor grondbeleid door corporaties.  

Onduidelijk of langere termijn helpt 

Of meer ruimte om grond te verwerven daadwerkelijk voor meer nieuwbouw door de corporaties gaat zorgen, is discutabel. Erwin van der Krabben, hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de Radboud Universiteit, zei eerder tegen Stadszaken: ‘De corporaties kunnen zorgvuldig omgaan met gebiedsontwikkeling, en daar hoort grondverwerving bij.  

‘Maar ik vraag me af of dit daadwerkelijk het probleem van beperkte geschikte grond voor sociale woningbouw oplost. Voor veel toekomstige woningbouwlocaties is de grond al vergeven, veelal aan marktpartijen. De corporaties vissen dus achter het net. En voor de grond die nog wel beschikbaar is concurreren de corporaties met marktpartijen, die wellicht bereid zijn een hogere prijs te betalen.’ 

Ook Aedes is nog meteen aan het juichen. 'Hiermee is het nog niet geregeld dat corporaties daadwerkelijk in de positie komen om betaalbaar grond te verwerven, doordat ze alleen grond kunnen verwerven waar al een woonbestemming op zit', zegt woordvoerder Ernst Koelman.

Dit raakt aan constateringen van de Aw in het rapport Staat van de Corporatiesector. Volgens de autoriteit zorgen naast de beschikbaarheid van grond ook de prijzen en planprocedures voor onzekerheid over bouw.