‘De gemeente Amsterdam noemt zichzelf een voorvechter van wooncoöperaties. Dus zet deze stap en ondersteun ons. Als de Nieuwe Meent het niet redt, schaadt dat de hele coöperatieve wereld. Mensen die in ons geïnvesteerd hebben raken hun geld kwijt, de uren die erin zijn gestoken waren voor niks. Dat is slecht voor het vertrouwen, dat moet de gemeente zich beseffen.’ 

Dat zegt Lauri Schippers, één van de drijvende krachten achter wooncoöperatie de Nieuwe Meent. Deelnemers werkten de laatste vijf jaar aan hun eigen droomcomplex in Amsterdam-Oost, maar nu dreigt het project op het laatste moment toch op de klippen te lopen. 

In een open brief doen de coöperatieleden een laatste beroep op de gemeente. Bijna vijfhonderd mensen en organisaties spraken inmiddels hun steun uit, waaronder Woonbonddirecteur Zeno Winkels, Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving Wouter Veldhuis en Woonprotestorganisator Melissa Koutouzis. 

Hoge bouwkosten slopen businesscase wooncoöperatie 

De casus de Nieuwe Meent toont dat zelfs in Amsterdam een toekomst met veel wooncoöperaties verre van zeker is. Dat terwijl het een van de weinige Nederlandse steden is met serieus beleid voor de woonvorm waarbij bewoners zelf huizen ontwikkelen en collectief eigenaar zijn. 

Met kavels op gemeentegrond worden locaties vrijgespeeld, en met een gemeentelijk leenfonds van 20 miljoen euro kunnen gaten in de businesscase worden gedekt en kan financiering bij de bank worden aangetrokken. Het moet eraan bijdragen dat in 2040 tien procent van alle woningen in het bezit van een coöperatie is.

Het is niet genoeg, toont de Nieuwe Meent nu. De situatie is als volgt: de coöperatie had een sluitende businesscase voor een sociaal, duurzaam en inclusief complex met plek voor vijftig mensen. Met crowdfunding, particuliere leningen, subsidies en een langlopende hypotheek bij de Duitse Gemeinschaftsbank GLS waren de kosten van ongeveer zes miljoen euro gedekt. Het ontwerp is af en er is een aannemer aangetrokken.

Maar door een onjuiste erfpachtberekening door de gemeente en bij de vergunningverlening ontstond vertraging. Ondertussen stegen de bouwkosten en liep de rente op. Met als resultaat dat het project niet meer financieel levensvatbaar is en GLS de hypotheek niet kan verstrekken.   

De nood is inmiddels hoog. De afgelopen maanden leverden gesprekken met banken en de gemeente volgens Schippers weinig op, en op 1 februari vervalt de erfpachtclaim die de coöperatie heeft in Watergraafsmeer. Met andere woorden: als er over twee dagen geen witte rook is, is de coöperatie zijn locatie kwijt. 

‘Eenvoudige stap’ biedt uitweg 

De Nieuwe Meent roept de gemeente dus met spoed op om ‘de impasse te doorbreken’. Dat zou kunnen met ‘één concrete, eenvoudige en realistische stap’. Als de gemeente de aflossingstijd voor de lening van de gemeente rekt kan GLS de hypotheek alsnog verstrekken, aldus de coöperatie. 

Schippers legt uit hoe dit werkt: ‘De lening heeft een doorlooptijd van vijftien jaar, waarbij na tien jaar wordt gestart met aflossing. Bij dat aflossen wordt uitgegaan van een annuïteit van twintig jaar. Wij vragen om daar dertig van te maken, zodat de lasten lager zijn. Dan krijgen we geen negatieve geldstroom en kan de bank de hypotheek verstrekken. De formulering van de regels biedt hier volgens ons ruimte voor.’ 

Daar komt volgens Schippers bij dat de stimuleringsregeling van de gemeente is gebaseerd op lage rentes bij de banken. Ze verwacht dat dit het komende jaar wordt bijgesteld. ‘Maar voor ons is dit te laat. De rek is eruit bij ons.’ 

Coöperaties door heel Nederland worstelen 

De problemen waar de Nieuwe Meent tegenaan loopt zijn niet uniek. Door het hele land worstelen wooncoöperaties met het vinden van (betaalbare) locaties en het zekerstellen van financiering. Daardoor kan het pad van idee naar realisatie jaren duren. Het vergt een lange adem van de betrokken leden, en veel wooncoöperaties sneuvelen voordat de eerste steen is gelegd. 

‘Dit soort problemen zie je bij meerdere coöperaties’, zegt Trevor James, voorzitter van coöperatie-kennisnetwerk Cooplink. ‘Ze krijgen wel een businesscase rond, maar in de beginjaren is het terugbetalen van leningen lastig. De hogere rente en bouwkosten maken dit niet makkelijker.’

Ondersteuning vanuit het Rijk laat ondertussen op zich wachten, ondanks de in het coalitieakkoord beloofde ‘meer ruimte voor alternatieve woonvormen en coöperatieve woonprojecten'. In november 2022 stemde de Tweede Kamer in met een landelijk leenfonds voor wooncoöperaties, dat qua opzet lijkt op het Amsterdamse. Er wordt 10 miljoen euro vrijgemaakt. Het geld is nog niet beschikbaar en volgens experts is het een teleurstellend bedrag