Andere wensen liggen op het vlak van financiële prikkels voor bedrijven en consumenten, een richtlijn voor circulair ontwerpen en aantrekkelijke onderzoeksprogramma’s. Circulaire economie is sinds een jaar of drie een onderwerp van belang. Het begon in het Verenigd Koninkrijk met de Ellen MacArthur Foundation, gevolgd door Circle Economy in Nederland. Inmiddels is sprake van een internationaal groeiende arena aan organisaties die streven naar realisatie van een circulaire economie.
Circulair versus duurzaam
Maar eerst de vraag: wat betekent circulair eigenlijk precies? Het begrip ligt nog niet helemaal vast. Het meest gebruikt is de definitie van de Ellen MacArthur Foundation: ‘een industrieel systeem dat zo is ingericht en ontworpen dat het zichzelf herstelt of regenereert via cascades van biomassa en gesloten kringlopen van overige grondstoffen.’
Dat vraagt om duurzaamheid door de hele keten: een product is pas echt circulair als de hele cirkel klopt. Voorlopig is daarvan nog geen sprake en gaat het over de weg daarnaar toe.
Bedrijven denken daarbij in termen van circulaire verdienmodellen, oftewel circulaire producten en diensten. Voorbeelden daarvan zijn: deelplatforms voor burgers en bedrijven (auto’s, materieel, diensten), prestatiecontracten (bijvoorbeeld pay per copy voor printers), onderhoud, reparatie, 3D-printen, second-life sales, producten op basis van gerecyclede grondstoffen (drankkartons, kunststofrecy-claat, gebouwen), biomassa (olifantengras), cradle-to-cradleproducten (tapijt, kantoormeubilair) en verkoop met terugleververgoeding (spijkerbroeken).
Circulair is in, duurzaamheid lijkt uit.
Tot zover de definitie. Verwarring is er over het verschil tussen ‘duurzaam’ en ‘circulair’. Circulair is in, duurzaamheid lijkt uit. De definitie van Brundtland is overigens onverminderd actueel: het vervullen van de behoeften van vandaag zonder toekomstige generaties te schaden.
Maar duurzaamheid motiveert onvoldoende, het wordt door velen gezien als iets dat moet, dat waarschijnlijk duurder is en niet verder gaat dan een beetje minder vervuilend produceren. Slechts een kleine minderheid van de bedrijven en consumenten produceert en consumeert enigszins duurzaam.
De term ‘circulaire economie’ is veel motiverender, omdat het gaat om de economie. Om verdienmodellen die automatisch zorgen voor combinatie van planet & profit. En die via het scheppen van banen en het realiseren van ketentransparantie ook bijdragen aan de peoplekant.
Iedereen wil geld verdienen of besparen. Het betekent innovatie. Geen wonder dat meer dan honderd multinationals zich hebben aangesloten bij de Ellen MacArthur Foundation.
Belemmeringen
Wat willen circulaire koplopers, zoals de leden van De Groene Zaak? Ze roepen overheden op tot circulair aanbesteden, financiële prikkels voor bedrijven en consumenten, een richtlijn voor circulair ontwerpen en aantrekkelijke onderzoeksprogramma’s.
Deze oproep is uitgewerkt in een manifest van De Groene Zaak, MVO Nederland en Circle Economy, in 2015 uitgebracht met brede steun vanuit Europa. Het is onder meer medeondertekend door de Europese koepelorganisatie Ecopreneur.eu (1) en ondersteund door diverse bedrijven en de Brusselse milieuorganisatie EEB (2).
‘Koplopers vragen om aanscherping van het Circulaire Economie Pakket’
Deze oproep komt voort uit de belemmeringen die koplopers dagelijks ervaren bij het in de markt zetten van circulaire producten en diensten. De grootste belemmering daarbij is het ontbreken van een koopkrachtige vraag. De voordelen, ook financieel, zijn vaak niet direct duidelijk voor mogelijke afnemers. Soms ligt het voordeel op te lange termijn. Vaak wordt niet gekeken naar Total Cost of Ownership.
Dat wil zeggen dat de kosten van de ‘afdeling onderhoud’ los worden gezien van die van de ‘afdeling inkoop’. Het kan overigens beter Total Cost of Use gaan heten, want in de circulaire economie verschuift bezit naar gebruik.
Patstelling doorbreken
Om de patstelling te doorbreken, dringen De Groene Zaak, VNO-NCW en andere partijen al geruime tijd aan op het daadwerkelijk invoeren van duurzaam inkopen door gemeenten, provincies en de Rijksoverheid.
Het gaat om een inkoopwaarde van € 60 miljard per jaar in Nederland en € 2.000 miljard in de EU (19% van het Europese BNP). Als alleen de EU in 2020 voor 10% circulair inkoopt, zou dit een enorme boost voor de circulaire economie opleveren.
Helaas is het in december gepresenteerde Circular Economy Package van de Europese Commissie hier nog niet duidelijk over. Het CE-pakket bevat overigens wel elementen die de circulaire economie in Europa kunnen aanjagen. Cruciaal is bijvoorbeeld het aanbrengen van financiële prikkels voor bedrijven.
Het is daarom verheugend dat producentenverantwoordelijkheid wel is opgenomen. Tegelijkertijd zijn de toezeggingen vaag. De bestaande schema’s hebben verbetering en uitbreiding nodig voordat ze effectief ketens gaan sluiten.
Cruciaal is bijvoorbeeld het aanbrengen van financiële prikkels voor bedrijven.
Veel kan ook worden bereikt door de richtlijn voor Ecodesign uit te breiden met minimumeisen voor circulair ontwerpen. Om bedrijven te stimuleren koploper te worden, is het daarbij van belang dat heffingvoordelen worden vastgesteld per product en bedrijf.
Ten slotte is ook onderzoek nodig. De huidige EU-subsidieprogramma’s zoals Horizon zijn onaantrekkelijk voor bedrijven, zeker voor het MKB, onder meer door de lage toekenningskans.
Opschalen
Samenvattend vragen de koplopers om krachtige overheidsmaatregelen om circulaire economie op te schalen van niche naar mainstream. Ze zijn niet bang voor wet- en regelgeving op het gebied van circulaire economie. Hoofdzaak daarbij is ambitieuze implementatie van het voorliggende EU-pakket. Want dat is de grootste makke: door het ontbreken van ambitieuze doelen, komt alles neer op de implementatie.
Daarom vragen Ecopreneur.eu en De Groene Zaak om ambitieuze doelen over de hele cirkel, bijvoorbeeld voor deelplatforms, hergebruik en herfabricage. Heel belangrijk ten slotte is het instellen van financiële prikkels voor consumenten, zoals BTW-differentiatie ten gunste van circulaire producten en diensten. Want hoe welwillend sommigen ook zijn, het aankoopgedrag van consumenten, bedrijven en overheden in de EU wordt in belangrijke mate bepaald door de prijs.
Om de economie circulair te krijgen is veel meer nodig, zoals handhaving van bestaande wet- en regelgeving. Maar prijsstelling vormt volgens de koplopers het startpunt.
Dit artikel verscheen eerder in VVM Tijdschrift Milieu 2016-2.
