In het wetsvoorstel staat dat het Rijk eens in de twee jaar bepaalt hoeveel opvangplekken er nodig zijn, die dan zeker vijf jaar beschikbaar moeten blijven. Dat aantal wordt op 1 mei verdeeld over provincies en er volgt een indicatie per gemeente. Daarbij wordt gekeken naar het inwoneraantal. Op die manier kunnen gemeenten in overleg met de provincie en COA een opvang clusteren.
Door ruimte te geven voor overleg in de provincie, hoeven niet alle gemeenten een asielzoekerscentrum te openen, zegt staatssecretaris Eric van der Burg van Asielzaken. De stok achter de deur is dat als provincie en gemeenten er niet uitkomen, hij op 1 september gemeenten kan dwingen tot opvang. Dat laatste ligt bij de VVD erg gevoelig. Veel VVD’ers vinden het principieel niet juist dat het Rijk gemeenten op deze manier dwang kan opleggen.
Gemeenten die vóór 1 mei hun vinger opsteken en minimaal 100 duurzame plekken aanbieden, kunnen rekenen op minimaal 2.500 euro per opgevangen asielzoeker. Dat geld komt boven op de compensatie voor reële kosten. Dat geldt ook voor gemeenten die bijzondere doelgroepen opvangen, zoals minderjarige asielzoekers, staat in de wet. Het geld is vrij te gebruiken door gemeenten. Ook provincies kunnen onder voorwaarden rekenen op extra vrij te gebruiken geld.
Spreiding asielzoekers
De wet moet spreiding tussen de gemeenten bevorderen. ‘Uitgegaan wordt van solidariteit tussen gemeenten, een eerlijke en evenwichtige spreiding over het land, zoveel mogelijk vrijwillig ter beschikking stellen van opvangplaatsen en het voorkomen van crisisnoodopvang’, schrijft Van der Burg in de toelichting op de wet. Door een opgave per provincie te bepalen, wordt er zowel gespreid, als speelruimte geboden, zegt Van der Burg.
De provincies en het Veiligheidsberaad hadden gevraagd om deze wet. Er was onvoldoende opvang, doordat het Rijk eerder opvang steeds afschaalde. Ook merkten ze dat veel gemeenten de voorkeur geven aan kleinschalige opvang, terwijl het COA liever grotere locaties opent vanwege de efficiëntie. In de wet staat niet hoe groot de opvanglocaties moeten zijn.
Toename aantal vluchtelingen
Het COA heeft voor 2023 15.000 duurzame plekken beschikbaar. Daar moeten volgend jaar nog 40.000 plekken bijkomen. De vraag is of dat voldoende is. Het ministerie van Justitie en Veiligheid verwacht dat het aantal instromers fors groter kan zijn, blijkt uit stukken waarover het NRC publiceerde. Die komen onder meer uit Syrië, waar het Syrische en Russische leger lokale vluchtelingenkampen bombarderen.
Daarbij komt dat er deze winter een nieuwe vluchtelingenstroom uit Oekraïne wordt verwacht. Door de Russische aanvallen op elektriciteitsvoorzieningen kan de Oekraïense regering de warmtevraag niet aan. In het land kan het twintig graden onder nul worden. Oekraïne heeft vluchtelingen al opgeroepen niet naar huis te komen en overweegt een evacuatie van de miljoenenstad Kyiv.
Het omstreden wetsvoorstel krijgt de zegen van de coalitiepartijen in de Tweede Kamer. De VVD-fractie ging alleen akkoord na toezegging van minister-president Rutte dat hij kijkt hoe de instroom kan worden teruggedrongen. Daardoor is de weg vrij voor de consultatieronde. Vervolgens zullen de Raad van State, de Tweede en Eerste Kamer zich erover buigen. Er is nog een VVD-congres gepland, waar de wet ter discussie wordt gesteld.