Dit artikel staat in ROm september. Vakblad ROm is gratis voor ambtenaren in het domein van de fysieke leefomgeving. Neem een thuisabonnement.
In de jaren tachtig van de vorige eeuw waren Alberts & Van Huut wegbereiders van de organische architectuur. Het Zandkasteel in Amsterdam, hoofdkantoor voor de toenmalige NMB en later ING, en het hoofkantoor van de Gasunie in Groningen waren de meest spraakmakende en geslaagde voorbeelden. Gevraagd naar de precieze betekenis van organische architectuur vindt hij het zelf ook moeilijk te definiëren. 'Ik ben nog steeds bezig met een boek daarover', zegt hij met een glimlach. In de kern komt het erop neer dat architecten hun inspiratie putten uit natuurlijke vormen en materialen, en dat het ontwerp draait om schoonheid en harmonie. 'Ton Alberts en ik zochten in onze ontwerpen altijd naar een balans tussen rationaliteit en intuïtie.'
Gevoel en intuïtie
Dan volgt er een beknopt college over de ontwikkeling van de bouwkunst sinds de 3,4,5-steek, oftewel de rechthoek van Pythagoras. 'Gebouwen zijn in hun ontwerp sindsdien overwegend op de ratio gebaseerd. En dat heeft ons veel gebracht. De constructie moet nou eenmaal kloppen. Grote bouwmeesters hebben echter altijd gezocht naar een symbiose met het spirituele, of dat nou religieus of antroposofisch is bepaald. Een mens is namelijk naast een fysiek wezen ook een spirituele entiteit. We zijn net zo goed gevoel, intuïtie.'
'Ton Alberts en ik zochten in onze ontwerpen altijd naar een balans tussen rationaliteit en intuïtie’
Ergens in de vorige eeuw, Van Huut markeert het na de Tweede Wereldoorlog, is het gevoelsaspect in zijn ogen volledig uit de architectuur verdwenen. 'De jugendstil was nog esthetische architectuur die appelleerde aan een gevoel. Daarna was het afgelopen. Ik wil daar ook weer niet te kritisch over doen, want er moest snel, betaalbaar en functioneel worden gebouwd. We hadden huisvesting en nieuwe werkgebouwen nodig.'
Van Huut ziet tot zijn tevredenheid weer iets van verlangen naar schoonheid in de architectuur terugkomen. Zo was hij onlangs in het Italiaanse Reggio dell’Emilia, de hoofdstad van Emilia Romagna, om daar het stationsgebouw Mediopadana te bewonderen. Een ontwerp van de Spaanse architect Santiago Calatrava. 'Prachtig om te zien. Ik heb bewondering voor de techniek die hij gebruikt en heb, geloof ik, wel vierhonderd foto’s geschoten. Toch moest ik aan het eind van de dag erkennen dat het mij niet in het hart had geraakt. Ik vind dat wel de bedoeling van architectuur. Je moet er meteen een goed gevoel bij krijgen, blij van worden. De planeet en de mens zijn onze grootste inspiratiebronnen. We moeten een liefdevolle omgeving creëren, waarin mensen graag verblijven, de natuur overal aanwezig is en met respect wordt behandeld.'
Geborgenheid
In het oude hoofdkantoor van de NMB en later ING Bank aan het Bijlmerplein in Amsterdam-Zuidoost, in de volksmond Het Zandkasteel, laat Van Huut zien wat hij bedoelt. Je voelt de ruimte, ook al zijn de natuurstenen vloeren en houten balustrades tijdens de verbouwing afgeschermd, zijn er tijdelijke tussenwanden geplaatst en kolommen afgeplakt, liggen de gangen vol met bouwmaterialen en lopen bouwvakkers af en aan. Een brede en op de meeste plekken hoge binnenstraat van vijfhonderd meter lengte verbindt de tien torens van het gebouw als een rivier die stroomt tussen de rotsen. Opmerkelijk is dat er weinig lichtval is, wat het gebouw in de zomer trouwens erg koel maakt. Maar in de gevels zit weinig glas.
'Destijds is gekozen voor maximaal 27 procent glas in de gevel vanwege de energiehuishouding. Echter, door vides in de torens te creëren kwam het licht van binnenuit de ruimtes in. We hebben er voor gezorgd dat je overal in het gebouw binnen 6 meter contact met buiten hebt.'
Creëren van een gevoel van beslotenheid is een uitgangspunt van de architecten geweest, legt Van Huut uit. 'Het zoeken naar balans tussen open en gesloten delen geeft de mens de mogelijkheid zich geborgen te voelen in de ruimte. Dat leert de Oosterse wijsheid feng shui ons, maar voelen we zelf ook.'
Van Huut wijst op de moderne bankgebouwen met veel glas in de gevel, zoals het ING-kantoor aan de A10, dat de bank inmiddels ook weer verlaten heeft. 'Zogenaamd om transparantie uit te stralen. Ik vind het helemaal niets. De visie erachter klopt niet: want du moment dat er één zonnestraal op de gevel valt, schuift er een zonwering voor. Dan zie je niets meer. Mensen hebben plekken nodig waar ze kunnen schuilen. In gebouwen met veel glas gaat alle energie, ook van de mensen, naar buiten toe.'
De gebogen lijnen in het gebouw versterken het gevoel van beslotenheid. 'Inmiddels is bewezen dat schuine kolommen die het gebouw dragen net zo goed werken als rechte. Waarom zet je dan alles recht? In de natuur is niets recht. Speel ermee, zorg ervoor dat mensen als ze erlangs lopen een soort van verbazing krijgen, er contact mee krijgen.'
Duurzaamheid avant la lettre
Alberts & Van Huut waren hun tijd ver vooruit. Alhoewel Van Huut het bij circulariteit vooral heeft over waardering, is er tijdens de bouwperiode van 1984-1987 ook concreet nagedacht over duurzaamheid. Zo wordt het regenwater opgevangen voor verschillende doeleinden. De door Jørn Copijn ontworpen thematuinen en daktuinen met groen zorgen voor biodiversiteit en een aangenaam binnenklimaat.
Een ingenieus systeem reguleerde de binnentemperatuur al naar gelang de veranderingen in de buitentemperatuur. Van Huut: 'Het gebouw is met al die bakstenen, stevige buitenmuren en weinig glas erg massief, houdt warmte lang vast, wat een voordeel is in de winter. Voor de ventilatie in het voorjaar en de zomer hebben we sleuven in de gevels aangebracht die opengaan zo gauw er ’s avonds of ‘s nachts voldoende koelte buiten is. ’s Morgens komt de mensen dan weer binnen in een gekoeld gebouw.'
‘Als mensen van het gebouw houden, wordt het niet gesloopt’
Nu het monumentale Zandkasteel een nieuwe bestemming krijgt, komt Van Huut weer regelmatig kijken. Hij is blij met de gemengde functies die het gebouw gaat krijgen. Een deel van de torens wordt gehuurd door een internationale school. Op de begane grond aansluitend op het Bijlmerplein is ruimte voor horeca en aan de binnenstraat komen ruimtes voor coworking, ateliers en expositiemogelijkheden voor kunstenaars en vergaderruimten. De verdiepingen erboven krijgen voornamelijk een woonfunctie, met een paar honderd koopappartementen. 'Dat hier mensen zouden gaan wonen, had ik nooit verwacht, maar met een transformatie hebben wij altijd rekening gehouden in het ontwerp. Ik wist dat de bank er ooit zou weggaan.'
Liefdevol omarmen
Het is aan de initiatiefnemers Wonam en Zadelhoff te danken dat het gebouw weer ‘liefdevol’ wordt omarmd, zoals Van Huut het noemt. Hij herkent daarin de houding van de eerste opdrachtgevers, waarbij NMB-directeur Wim Scherpenhuijsen Rom trouwens eerder nog sceptisch was. 'Tijdens de bouw raakte hij toch zo enthousiast, dat we de opdracht kregen om zijn huis helemaal te veranderen', vertelt Van Huut met pret in zijn ogen. 'Dat vind ik een fantastische opdrachtgever, net als Robert Kohsiek van Wonam en Cor van Zadelhoff nu. Zij bieden de ruimte om samen een gebouw te ontwerpen dat toekomstbestendig is. Een gebouw ontwerpen en realiseren is een proces, dat je samen vormgeeft, van begin tot eind. Als mensen – opdrachtgevers, ontwerpers, bouwvakkers, omwonenden, de vergunningverlener én de gebruikers –van het gebouw houden, dan wordt het niet gesloopt. Dat is duurzaamheid, ultieme circulariteit.'
