Doorpakken na IBA Parkstad, maar hoe?

Lees ook ‘Dit leverde acht jaar IBA Parkstad op’

Na elf jaar komt er een einde aan IBA Parkstad. IBA-directeur Mathea Severeijns, Parkstad-directeur Peter Bertholet, Hans Mommaas, directeur Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en Reimar Molitor, directeur van de regio Köln Bonn, blikten afgelopen vrijdag op het podium van het opgeknapte Theater Royal terug op een geslaagd experiment. En de stemming was al goed vanwege de 40 miljoen euro uit de regiodeal die Parkstad, een samenwerkingsverband van zeven gemeenten in de voormalige Oostelijke Mijnstreek, in 2019 binnenhaalde.

De conferentie was Engelstalig. Fijn voor de deelnemers uit de Randstad en jonge Limburgers die het Duits niet machtig zijn. Er waren namelijk veel Duitsers op het congres en dat is niet voor niets. Parkstad leende het IBA (Internationale Bauaustellung)-format van Duitsland en het federale IBA-agentschap bewaakt haar erfgoed goed. Wat begon als een tentoonstelling voor de moderne bouw, ontwikkelde zich in de loop van de twintigste eeuw tot een succesvolle formule om een regio of stad een krachtige impuls te geven, economisch, ruimtelijk én sociaal.

Ruim 120 jaar na de eerste IBA in Darmstadt lopen er meer parallelle IBA’s dan ooit, waaronder drie buiten Duitsland [linken https://www.internationale-bauausstellungen.de/en/current-iba/]. IBA Parkstad is de eerste IBA die geheel buiten Duits grondgebied plaatsvindt.

Een format, of het nu een IBA, culturele hoofdstad of andere formule is, kan helpen om focus te krijgen en mensen te mobiliseren

Informele bestuurslaag

Tijdens de conferentie werden een aantal in het oog springende IBA-projecten uitgelicht, die volgens Hans Mommaas een illustratie zijn wat van een IBA een regio kan brengen. “Een van de successen van projecten als de IBA is dat ze functioneren buiten de formele bestuurlijke structuren”, verklaarde hij. Hij vindt dan ook dat we de discussie over nieuwe formele structuren definitief achter ons moeten laten. Ook Parkstad zelf is zo’n informele bestuurslaag, die niet structuur- maar taak-georiënteerd is. En daarin schuilt volgens Mommaas haar kracht.

Opkomst van de regio

Reimar Molitor, zelf directeur van een informele bestuurslaag van een gebied met 3,5 miljoen inwoners, sprak van de ‘beauty of the intermediate’. “Ik denk dat voor goed bestuur die ‘intermediates’ nodig zijn. Het is de turbo die we nodig hebben omdat formele bestuurslagen niet bevoegd zijn.” Daarmee verwijst hij naar een reactie die hij kreeg van een ambtenaar van een ministerie die hem na de overstromingen in Nordrhein-Westfalen had gevraagd mee te denken over het reorganiseren van verantwoordelijkheden tussen verticale (formele) bestuurslagen.

“Ik reageerde dat we het probleem vanuit de ruimtelijke oorsprong moeten aanpakken en niet de verantwoordelijkheidsvraag moeten stellen, omdat iedereen verantwoordelijk is. Ik kan met iedereen zaken doen. Ik ben daartoe bevoegd. Dat is ook hoe Parkstad werkt.”

“De regio is aan het opstaan”, benadrukte Mommaas. “Ik ben blij dat we het krimp-paradigma achter ons laten en de waarde van de regio herontdekken.” De dagvoorzitter wilde van hem weten of Parkstad een voorloper kan zijn. “Parkstad is dat al. Onze regering kijkt naar Parkstad. Ministers bezoeken Parkstad.”

Vier directeuren

In een vraaggesprek met Stadszaken na het debat, uitte Molitor nog wel een kleine kanttekening ten aanzien van de IBA-organisatie. Waar hij het samenwerkingsverband Köln-Bonn al twintig jaar leidt, Peter Bertholet al bijna even lang directeur is van Parkstad, en ook Marco Pastors, die in de ochtend zijn no nonsense-aanpak op Rotterdam Zuid uit de doeken deed, al vanaf de start in 2012 als directeur aan het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) verbonden is, kende de IBA sinds de start in 2014 vier directeuren.

“Ik geloof in lange termijn-commitment als er vertrouwen is. Als je een CEO van een organisatie wilt zijn die de regio echt naar de toekomst schuift, dan moet je bereid zijn daar lang te blijven. Het was niet handig dat ze (IBA Parkstad, red.) vier CEO’s hadden. De prestaties zijn goed. Maar de resultaten hadden nog beter geweest kunnen zijn, met meer focus, als ze waren doorgegaan.”

Gevraagd naar een reactie stelt de IBA-woordvoerder dat de wisselingen van directeuren te maken had met veranderingen binnen hun carrières. Guido Derks, die Jo Coenen opvolgde, werd directeur van de provincie Limburg. Hij werd opgevolgd door Kelly Regterschot, die in 2019 de Tweede Kamer in ging.

Stroomversnelling

Volgens Parkstad-directeur Severeijns stonden niet de projecten centraal, maar de implementatie. Daarvoor was de IBA nodig als format. Ondernemer Nico Eurelings, die de voormalige watertoren van Schimmert transformeerde tot ‘Reusch van Schimmert’ (een van de iconen van IBA Parkstad), bevestigt dit tijdens de conferentie. Zonder IBA zou de transformatie twintig jaar hebben gekost. De IBA bracht het project in een stroomversnelling.

Als een format een equivalent is van een ambitie, dan is een format nodig

Severeijns memoreerde de vastgoedcrisis waardoor alle ontwikkelingen in Parkstad waren stilgevallen. De regio, die de ballast van de mijnsluitingen nog altijd meetorste, kon dat niet gebruiken. De IBA was daarmee min of meer een noodverband, want andere aanpakken werkten niet meer. “We hadden iets van een noodsituatie nodig, dat we nu in iets permanents moeten omzetten. Dat is heel lastig.”

Leven na de IBA

Na dit expojaar 2022 komt de IBA Parkstad ten einde. Maar de energie mag niet verdwijnen. De regio kán het zich niet permitteren, benadrukken zowel Molitor als Bertholet.

Severeijns wil dat er een grensoverschrijdend project-vervolg komt. Molitor benadrukt dat grensoverschrijdende samenwerking complex is. Hij hamert op ‘performance’. Daarvoor moeten scherpe doelen worden gesteld. “Een format, of het nu een IBA, culturele hoofdstad of andere formule is, kan helpen om focus te krijgen en mensen te mobiliseren.”

Een regio als Parkstad is volgens hem in het voordeel omdat het ervaring heeft met programma’s en sneller dan formele bestuurslagen kan ‘leveren’.

Volgens Parkstad-directeur Bertholet is er veel bereikt, maar is het nu het moment om het verhaal van de regio te veranderen en mensen te laten zien dat Parkstad klaar is voor de toekomst, met alle stakeholders.

Mommaas: ‘Niet van format naar format’

Hans Mommaas vindt dat Parkstad na ruim twintig bestaansjaren zélf een format is geworden. Hij wijst op het herwonnen zelfbewustzijn, en hamert erop dat Parkstad haar eigen agenda moet formuleren en niet van ‘format naar format’ moet springen. Hij grijpt terug op een eerdere uitspraak van Severeijns, die de kracht van de IBA omschreef als ‘focus, familie en financiën’. “Die focus is het belangrijkste, gekoppeld aan familie. Financiën volgen vanzelf.”

Molitor constateert dat er zonder Parkstad waarschijnlijk geen IBA was geweest. Anders dan Mommaas heeft hij geen probleem met formats. “Wij gebruiken een format om doelen te bereiken. Het gaat om de bereidheid om doelen te bereiken.” Na afloop van de sessie verklaart hij: “Als een format een equivalent is van een ambitie, dan is een format nodig.”

Strakke tijdslimiet

De IBA mikte op een kwaliteit die bovengemiddeld was. Dat verbindt mensen, vertelt Bertholet. Hij ijvert voor een nieuwe regiodeal, maar daarin ligt de focus op de kortere termijn. Daarom is ook iets nodig voor de lange termijn. Maar wel met een strakke tijdslimiet.

Molitor: “Om focus te hebben voor burgers, voor politici, moeten we een bepaald tijdsbestek en format hebben. Tegelijk kadert een format de ambitie die je hebt af.”

Naast directeur van de Köln Bonn-regio is Molitor trekker van de ‘regionale’ Rheinisches Revier, een nieuw ‘format’ dat uit de IBA Emscherpark is voortgekomen. De ‘regionale’ moet een impuls moet geven aan het gebied net over de grens met Zuid-Limburg met bruinkoolgroeves als gapende gaten in het landschap. Ook aan de regionale is een strakke tijdslimiet aan verbonden. “Als we tijdslimiet hebben, betekent dit dat iedereen vraagt: Hoe gaat het? Hoe ver zijn we? Leveren we? Moeten we tandje bijzetten? Ik denk dat een format nodig is om de focus in je prestaties te krijgen.”

Hij hamert ten slotte op een strakke inhoudelijke koers, waar niet van wordt afgeweken. “Als het niet relevant is voor de toekomst van Parkstad, dan moet je het niet doen.”