De Handreiking Gemeentelijke Opvang Oekraïners (GOO), ondertekend door staatssecretaris Eric van der Burg mede namens een aantal andere departementen en in samenwerking met de VNG, gaat uit van het principe ‘eerst doen (opvang regelen), strijdig gebruik gedogen en daarna zo spoedig mogelijk legaliseren’.

Dit slaat zowel op het gebruik van gebouwen die niet aan de gewenste bestemming voldoen als op (tijdelijke) nieuwbouw ten behoeve van de opvang. Het advies is pikant, omdat er bij mijn weten geen recente precedenten zijn waarin zo nadrukkelijk door het kabinet wordt geadviseerd de geldende spelregels even buiten werking te stellen.

De GOO versie 2.0 wijkt op dit onderdeel niet af van versie 1.0 van een aantal weken eerder. Er is dus bewust over nagedacht en er lijkt geen sprake te zijn van een slimmigheid van één van de ambtenaren. Met vier meekijkende departementen en de instemming van de VNG mag aangenomen worden dat deze aanpak heel bewust op deze wijze is geformuleerd. Nood breekt wet, zou men kunnen zeggen. Of misschien: nood verplicht tot gedogen.

In de handreiking wordt verwezen naar een arrest van de Raad van State (RvS) over gedogen. In die uitspraak gaat het niet, zoals je zou verwachten, over de noodsituatie die tot gedogen leidt, maar over het feit dat gedogen gezien moet worden als ‘geen’ besluit waartegen dus (bijna) ook geen bezwaar kan worden gemaakt. Weliswaar kan een belanghebbende verzoeken om handhaving en bij weigering daartegen een procedure starten, maar omdat gedogen geen besluit is, valt daar maar weinig tegen in te brengen.

Onderbouwing met gedooguitspraak RvS

De onderbouwing van het advies met deze uitspraak van de RvS is bijzonder. Geen nood breekt wet, maar een toch een slimmigheid. Ook overheden moeten slim zijn. Maar dan dringt zich wel de vraag op waarom deze slimmigheid niet ook voor andere vluchtelingen, voor statushouders en voor ‘gewone’ woningzoekenden kan worden gebruikt.

De burgemeester van Groningen vraagt terecht om gelijke aandacht voor vluchtelingen die al een status hebben maar opgepropt zitten in Ter Apel. Blijkbaar kunnen gemeenten met een gedoogbeleid bestaande gebouwen gebruiken voor Oekraïners of tijdelijke nieuwbouw gedogen op plekken waar dat eigenlijk bestemmingsplan-technisch niet kan. Maar waarom zou dat niet ook kunnen voor statushouders en waarom niet ook voor spoedzoekers?

Gemeenten lopen bij het gedoogbeleid voor opvang van Oekraïners geen enkele financieel risico: alle kosten zijn voor rekening van het Rijk. Vooralsnog zonder enige beperking, die staat althans niet in de handreiking.

We mogen dus aannemen dat dit ook geldt voor de kosten van herstel van de oude situatie, als een gemeente via de weg van verzoek en weigering van handhaving toch door de (bestuurs-)rechter zou worden teruggefloten. Alles bij elkaar is de Handreiking een explosief advies dat nog een hele lange staart kan krijgen.