‘Het baart wel zorgen’, zegt Michiel de Voogd. Hij is beleidsmedewerker Mobiliteit en Energie bij de gemeente Tilburg. ‘Hoe gaan we dit voor elkaar krijgen? Zijn er voldoende voertuigen, zijn die er op tijd? Is er voldoende laadcapaciteit?’ En dan is Tilburg één van de middelgrote gemeenten die relatief ver is in de ambities voor ZES. De Voogd loopt inmiddels tegen praktische problemen aan. ‘Als alle bedrijven tegelijk gaan laden, springen thuis de stoppen eruit. Wanneer gaan we dan laden?’

Ook in Deventer en Gouda zijn zorgen. ‘Gaan we het redden met de laadinfrastructuur en aanwezigheid van goede bestel- en vrachtauto’s met voldoende actieradius en trekvermogen’, vraagt beleidsadviseur bereikbaarheid Adriaan Keus van de gemeente Deventer zich af. ‘Overgangsregels bieden uitkomst, maar we kijken wel naar de evaluatiemomenten in 2022 en 2024. Is dit in Deventer wel haalbaar?’ In Gouda twijfelt Rob Ogink, beleidsadviseur Mobiliteit a.i., onder meer over de beschikbaarheid van elektrische voertuigen, zoals vrachtwagens.

Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek

Tilburg, Deventer en Gouda zijn drie van de 27 gemeenten die de Green Deal Zero Emission Stadslogistiek (ZES) uit 2014 hebben ondertekend of daarmee aan de slag zijn gegaan. Daarnaast hebben zo’n 200 andere organisaties en bedrijven een handtekening gezet. Ook Schiphol heeft zich gecommitteerd. Het doel is dat in 2025 dertig tot veertig van de grootste gemeenten een zone hebben ingevoerd. ‘Daar zijn we bijna’, zegt woordvoerder Joris Schouten van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Maar de tijd dringt om 2025 te halen. Zelfs met de overgangsperiode wordt het krap de ambities in 2030 te halen. Zo is afgesproken dat minimaal vier jaar vooraf de zone moet worden aangekondigd. ‘Je kunt niet tegen ondernemers zeggen: ‘Morgen mag je er niet meer in’, vindt Schouten. Dat betekent dat nieuwe gemeenten die aanhaken bij de ZES sowieso geen zone vóór 2026 kunnen invoeren.

Ook kleine gemeenten aan ZES

Zijn nieuwe gemeenten wel nodig? De 27 voortrekkers dwingen leveranciers al om stappen te nemen. De elektrische horecatruck die naar de binnenstad van Tilburg rijdt, komt ook in Oirschot. Zo’n kleinere gemeente wordt zonder zone dan ook schoner en stiller. Grote bedrijven, zoals die horecaleverancier, denken nu al goed na over hun wagenpark en laadinfrastructuur, zeggen de gemeenten.

Die ondernemers hebben nog wel terechte vragen, zegt Ploos van Amstel. ‘Het bedrijfsleven heeft nu al behoefte aan duidelijke kaders voor de komende 5 tot 10 jaar over die zero emissie zones, over verkeersveiligheid, buurtlogistiek, ruimte voor hubs en vervoer over water, over venstertijden en gewichtsbeperkingen.’ Hij vindt dat gemeenten snel moeten doorpakken of moeten kiezen om zich, bijvoorbeeld, alleen te richten op emissieloze vrachtwagens.

Stukadoor uit een randgemeente

Want emissieloze stadslogistiek gaat niet alleen over grote bedrijven. Hoe zit het met die stukadoor of die zelfstandige banketbakker die zaken doen in binnenstad van Tilburg? Die wonen misschien in een kleine randgemeente. ‘Ook rondom de stad moet opgeladen worden’, zegt De Voogd. Zonder busje op elektriciteit mag die stukadoor straks niet de binnenstad Tilburg in en de taarten komen ook niet meer aan.

Dat betekent dat ook kleine gemeenten nu actie moeten ondernemen voor meer laadcapaciteit. ‘Hoe we die kleine gemeenten meekrijgen, is wel een zorg’, zegt De Voogd. Ook moeten die kleinere gemeenten, net als de grotere voorlopers, nu met al hun ondernemers in gesprek over die bedrijfsbus. De Voogd hoopt dat kleine gemeenten zo snel mogelijk gaan samenwerken met grotere buren. ‘Gebruik de kennis van de ZES-steden.’

Deventer en Gouda praten in regionaal verband al met kleinere buurgemeenten. Er wordt dan ook nagedacht over uitzonderingen in de zones, zegt Ogink. ‘Neem een marktkoopman. Die komt eens in de week naar de stad. Kun je die dwingen daarvoor een nieuwe marktwagen aan te schaffen?’

Moment van investeringen in bestelbusjes

Dat is maar de vraag, zegt lector Walther Ploos van Amstel. ‘Het weren van alle niet-zero emissie bestelauto’s is relatief ingrijpend, omdat 40 procent van de bestelauto’s in het bezit is van eenmansbedrijven en particulieren. Die rijden vaak in een tweede- of derdehands bestelauto van 10 tot 15 jaar oud’, zegt de lector. ‘Als gemeenten bij hun generieke zero emissieplannen geen rekening houden met kwetsbare groepen, dan vallen die groepen buiten de maatschappelijke boot.’

Ploos van Amstel snapt dat veel kleine ondernemers afwachten. ‘Een lokaal platform zoals Logistiek020 is vooral gericht op Amsterdam’, zegt Ploos van Amstel. ‘Maar de Topsector Logistiek, Bouwend Nederland, TLN, Evofenedex, Connekt en de bevoorradende bedrijven kijken juist op landelijk niveau naar de stadslogistieke problematiek. Anders moeten ondernemers in elke stad wat anders bedenken. De gewenste samenwerking met andere steden moet bij de uitwerking vervolg krijgen. Hoe dan?’

Gemeentelijk wagenpark

De ZES-gemeenten kunnen een voorbeeld zijn door zelf te investeren in hun wagenpark. Dat stokt of zit nog steeds in de experimentele fase. Zo wordt in Gouda nog onderzoek gedaan naar vervoer over water, zegt Ogink. ‘Er lijken mogelijkheden voor afvalinzameling en bouwwerkzaamheden. Daar moeten we nog wel een business case voor ontwikkelen.’ En waar veel bussen al elektrisch rijden, wordt in gemeenten nog volop geëxperimenteerd met bijvoorbeeld emissieloze vuilniswagens.

Tilburg heeft daarvoor inmiddels een keus gemaakt. ‘Nu rijden er vier nul-emissie vuilniswagens. In 2025 zullen dat er negentien zijn. Uiteindelijk gaat het hele wagenpark over. Dat zijn er zo’n zestig rond 2030’, zegt De Voogd. Hij vindt ook dat het tijd is om de experimenten achter ons te laten. ‘We wilden waterstof, maar batterij-elektrisch gaat zo snel dat we alleen elektrische vuilniswagens gaan kopen.’ Die zijn nu al beschikbaar. ‘Waterstof heeft te veel stilgestaan. Het moet gewoon nu werken.’

Fundamentele keuzes nodig

Dit soort fundamentele keuzes zijn een voorwaarde om de aanbestedingen te kunnen starten. Als die nog niet zijn gemaakt, ga je 2025 niet halen, zegt Ploos van Amstel. ‘Absoluut niet! Er is veel onderzoek en er lopen pilots. Maar, er is nog veel meer te doen. Ook bij kleine voertuigen, zoals die voor werkvoorzieningschappen, stadsreiniging en handhaving.’

Dan speelt nog de controle en de handhaving van de zones. Eén van de opties die in ZES-gemeenten wordt onderzocht is of camera's daarbij kunnen helpen. ‘Heikel punt daarbij is, naast onder meer de privacy, dat de gemeente de kosten maakt, maar de boetes worden betaald aan het Rijk’, zegt Keus. Ook daar moeten snel knopen worden doorgehakt. Ogink zegt dat naast logistiek ook autoluw een doel is in Gouda. ‘Maar als we verkeer willen weren, zullen we de parkeerplaatsen ook uit de binnenstad moeten halen.’

Het goede nieuws voor gemeenten is dat een emissieloze zone niet verplicht is. ‘Vanaf 2025 mogen gemeenten het invoeren. Maar het mag ook in de jaren daarna’, zegt woordvoerder Joris Schouten van IenW. Al is de ambitie van het Rijk zelf ook hoog: in 2050 moet al het verkeer in Nederland emissieloos zijn.