Dit artikel staat in ROm april 2022. ROm is het maandelijkse vakmagazine over de fysieke leefomgeving en gratis voor ambtenaren in dat domein. Neem een digitaal of papieren thuisabonnement. Meld je hier aan. 

Na de opening van winkelcentrum Amsterdamse Poort in 1986 kende dit gebied in Zuidoost een aantal gloriejaren: veel Amsterdammers zaten hier op hun plek, met veel werkgelegenheid, gezelligheid en groen in de omgeving. Parallel aan de komst van internationale bedrijven in de decennia die volgden, vertrokken echter steeds meer lokale winkeliers.

Daardoor veranderde de samenstelling van de bezoekers van het centrum. Inwoners voelden zich vergeten. Wonen kreeg minder voorrang en lokale ondernemers werden weggeconcurreerd. 'Zuidoost kreeg toen niet meer de aandacht die het wel verdiende – het werd slecht onderhouden', zegt Bas Buvelot, Director Development van CBRE Investment Management.

Een jammerlijke ontwikkeling, omdat het gebied in potentie veel te bieden heeft. Zeker sinds gedurende de afgelopen 25 jaar een compleet uitgaanscentrum is ontstaan aan de andere kant van station Amsterdam ArenA. Zo verhuisde voetbalclub Ajax in 1996 naar de ArenA en heeft het stadsdeel met AFAS Live en Ziggo Dome ook nog eens twee grote muziekpodia van Nederland. Misschien dat daar nog wel een extra pijnpunt ligt: hoewel er veel bedrijvigheid is, weet het gebied de consument onvoldoende te boeien. Fans van Ajax gaan voor een wedstrijd bijvoorbeeld niet een drankje doen in de omgeving.

Stap voor stap naar 2030

Dat moet anders, en daarom ligt er een megaplan klaar om van het totale ArenaPoort-gebied, dat de Johan Cruijff Boulevard en Amsterdamse Poort omspant, een tweede stadscentrum te maken. In de ontwikkelstrategie ArenAPoort 2030 staan de grootse ambities van de gemeente Amsterdam uitgetekend. Zo moeten er 5.700 woningen, 80.000 vierkante meter aan kantoren en 13.000 vierkante meter aan commerciële voorzieningen worden toegevoegd. De hele ArenAPoort moet transformeren 'van een plek met kantoren, entertainment en winkels naar een levendige centrumgebied waarin de combinatie van werken, wonen en verblijven centraal staat', staat in de ontwikkelingsstrategie van de gemeente.

De gemeente draagt in de plannen zorg voor de herinrichting van de openbare ruimte, de marktpartijen zijn verantwoordelijk voor de transformatie of herontwikkeling van de verschillende kavels. Aan de herinrichting van de openbare ruimte is al begonnen op de hoger gelegen dreven die het stadshart begrenzen. Deze dreven worden een stuk groener en bieden straks meer ruimte aan fiets- en voetgangers. Tegelijkertijd is de gemeente bezig met het plan Openbare Ruimte, dat voorziet in de vernieuwing van alle openbare ruimte in de gehele ArenAPoort. De gemeente Amsterdam denkt dat van alle stadsdeelcentra in Amsterdam de ArenAPoort de beste uitgangssituatie heeft om uit te groeien tot een stadshart met regionale aantrekkingskracht.

Dat komt ook door de goede bereikbaarheid met een busstation en station Bijlmer ArenA. Vanwege de verwachte groei van Amsterdam-Zuidoost de komende jaren moet het metrostation Amsterdam ArenA opnieuw worden uitgebreid met meer sporen en een grondige renovatie van het busstation. De planning daarvoor volgt later en is deels afhankelijk van partijen als de NS.

In de Amsterdamse Poort komt het grootste deel van de eerdergenoemde 5.700 woningen: bijna 3.000. CBRE Investment Management zal er ruim 600 woningen bijbouwen, Wonam/Zadelhoff met het opvallende Zandkasteel-project ongeveer 300. Ook het winkelcentrum gaat op de schop om er hét stadshart van Zuidoost van te maken. Dit gebeurt door toevoeging van woningen, renovatie van de winkels, parkeergarage en parkeerdekken en een volledig nieuwe Shopperhal. Het aanbod moet matchen met de vraag van de komende jaren. Om het allemaal overzichtelijk en werkbaar te houden, zijn de werkzaamheden aan Amsterdamse Poort opgedeeld in acht clusters, die lopen van het Anton de Komplein, waar de werkzaamheden zullen starten, tot het Hoekenrodeplein, de laatste fase bij station Amsterdam ArenA.

16-uurseconomie

Het is een klus van enorme omvang, verzekert Buvelot ons: 'Het is heel interessant. We werken aan een masterplan, dat constant in beweging is omdat vraag en aanbod ook met de jaren veranderen.' CBRE Investment Management is naast het toevoegen van de woningen verantwoordelijk voor de transformatie van het winkelcentrum. 'Het winkelcentrum moet een stadshart worden. Een deel van de winkelruimte wordt getransformeerd naar andere functies zoals cultuur en leisure, zoals een sportschool en horeca, en er komen maatschappelijke functies bij in bijvoorbeeld de educatieve sector.'

Dat deze functies erbij komen, heeft deels te maken met de coronapandemie. Door de toename van het online shoppen is er steeds minder behoefte aan fysieke winkels en vraagt een stadshart om een andere aanpak en invulling. Buvelot: 'We willen met Amsterdamse Poort van een 10-uurseconomie naar een 16-uurseconomie gaan. De omgeving moet een groter deel van de dag aantrekkelijk en dynamisch blijven. Dit gebeurt deels door het toevoegen van andere functies dan alleen winkels: functies die ook in de avonduren door de consument gebruikt worden.'

Belang van de bewoners

De behoeften van de inwoners vormen een belangrijk uitgangspunt bij de invulling van het nieuwe stadshart, want juist daar ging het in de afgelopen decennia mis. Die werden namelijk vergeten, waardoor inwoners de binding met hun wijk verloren. De nieuwe Foundation Amsterdam Hip Hop Academy is een goed voorbeeld van de nieuwe aanpak. Het project biedt jongeren in de buurt meer mogelijkheden zich te ontwikkelen en elkaar te inspireren. De Foundation biedt onder meer educatieve programma’s aan die zijn gebaseerd op multi-etnische kunst en cultuur.

'Ook qua winkelaanbod gaan we veel meer rekening houden met de mensen die in het gebied wonen', geeft Buvelot aan. 'Er komt een mix van lokale initiatieven en (inter)nationale ondernemers. Startende ondernemers willen we echt een kans geven, vandaar dat we aan placetesting doen: nieuwe ondernemers kunnen kijken of de nieuwe Amsterdamse Poort een plek voor hen in de toekomst kan worden.'

De gemeente Amsterdam zorgt er daarnaast voor dat bewoners in Zuidoost kunnen blijven wonen. Een afspraak, waarin een groot deel van de ontwikkelaars zich committeert, zorgt ervoor dat 20 procent van de nieuwe woningen wordt gereserveerd voor bewoners uit Zuidoost. Konijnenburg: 'Met deze voorrangsregeling profiteren de zittende bewoners mee van de verbeterslag. Dit is ook voor het draagvlak erg belangrijk.' In de ontwikkelstrategie ArenAPoort 2030 staat verder dat bewoners toegang krijgen tot de binnentuinen, balkons vernieuwd worden en er nieuwe gemeenschappelijke entrees komen.

Zandkasteel

Met de binnentuinen doelt de ontwikkelstrategie ook op de verrichtingen in het Zandkasteel, naast het winkelcentrum. Het oude ING-kantoor is één van de meest in het oog springende projecten in de omgeving van Amsterdamse Poort en wordt een mixed-use building met fraai ontworpen binnentuinen. Het gebouw werd in de jaren tachtig van de vorige eeuw ontworpen door Max van Huut en Ton Alberts en kreeg in Amsterdam al snel de bijnaam het Zandkasteel, omdat het organische ontwerp de bewoners daaraan doet denken. Nadat de ING het pand een tijd geleden verliet, besloot Wonam/Zadelhoff het op te kopen en te renoveren.

Het voorheen gesloten Zandkasteel gaat zich nu openen naar de omgeving. 'Waar voorheen alleen medewerkers van de bank naar binnen gingen, wordt het Zandkasteel een plek waar iedereen welkom is. Het Zandkasteel levert hiermee een belangrijke bijdrage aan de levendigheid in de buurt en de ontwikkeling van ArenaPoort', zegt Wonam-directeur Robert Kohsiek.

Een eye-catcher in het gebied ArenaPoort is het Zandkasteel.

Het gerenoveerde Zandkasteel krijgt een gemengde invulling. Er komen driehonderd appartementen in, een internationale school en bedrijvigheid en horeca in de binnenstraten op de begane grond. Enkele appartementen zijn al klaar, de oplevering laat nog even op zich wachten. 'Dat willen we allemaal tegelijk doen. Op het Bijlmerplein kun je daarna voor of in het Zandkasteel gezellig een hapje of drankje komen doen. Met mooi uitzicht op de rest van de Amsterdamse Poort of onze eigen tuinen, die allemaal een eigen thema hebben', zegt Kohsiek. 'De renovatie is al in volle gang.'

Het Zandkasteel wordt in 2023 definitief opgeleverd. De contouren van het ArenAPoort-gebied 2.0 zullen dan al voor een deel zichtbaar zijn, omdat deze zomer de eerste projecten klaar zijn. Op dit moment worden de winkelpuien aan het Groot Bijlmerplein vernieuwd. Het laatste cluster wordt in 2028 afgerond.