Meer dan een miljoen Oekraïners is het land ontvlucht, meldt de VN-vluchtelingenorganitie UNHRC. Ruim de helft daarvan zit in Polen. Meer zijn onderweg. Een deel van deze mensen zal ook naar Nederland komen, zegt burgemeester Gerritsen van Almelo. Hij is in gesprek met vastgoedbeheerders voor opvangplekken die met spoed kunnen worden ingezet. ‘Denk aan leegstandsbeheer.’ Buurgemeente Borne heeft al wel een plek gevonden: voormalig asielzoekerscentrum Azelo.

Die urgentie om snel grote opvanglocaties te vinden, wordt in veel meer gemeenten gevoeld, zegt Martijn van der Linden van Vluchtelingenwerk. ‘De bereidheid om vluchtelingen op te vangen lijkt nu heel groot. Eerder zag je dat het opvangen van vluchtelingen in de gemeenteraad vaak gevoelig lag. Nu zie je dat raadsleden van links tot rechts over hun verschillen heenstappen.’

Opvang in defensiecomplex Ede

De Oekraïners worden eerst in De Harskamp in Ede opgevangen. Als ze niet bij vrienden of familie onderdak vinden. In het militaire complex op de Veluwe werden deze zomer nog vluchtelingen uit Afghanistan ondergebracht. Er is capaciteit voor 800 mensen. Amsterdam heeft enkele tientallen vluchtelingen ondergebracht in een hostel. In Zaandam zitten inmiddels zestien Oekraïners in een hotel. Het zijn voornamelijk vrouwen en kinderen.

De gemeente Zaanstad heeft de Oekraïners onder zijn hoede genomen, maar beleid ontbreekt nog. ‘Hoelang dit gaat duren? Geen idee. Hoe we hier structureel mee moeten omgaan? Geen idee.’ Woordvoerder Sebastiaan Hoek van Zaanstad is eerlijk: de gemeente lost de vragen wel op als ze komen. Er is nu nog ruimte in hotels. ‘Maar als de aantallen toenemen, kunnen de gemeenten het niet meer oplossen.’ Zaandam denkt in de Veiligheidsregio mee over de opvang van veel grotere aantallen.

Groot tekort aan opvangplekken

Het vinden van die grote opvanglocaties wordt nog een enorm probleem, zegt Van der Linden van Vluchtelingenwerk. ‘Maar het moet. Zonder de komst van Oekraïners zijn er al 7.000 extra plekken voor asielzoekers nodig. En er moeten plekken dicht. Mensen zijn fysiek en mentaal óp na een paar maanden op overvolle slaapzalen zonder privacy.’ Elke gemeente moet nu kijken naar locaties voor kortdurende opvang, maar ook naar structurele plekken voor de lange termijn. ‘Een goed gebouw van steen.’

Daarin vindt hij wethouder Rachel Streefland van Utrecht aan zijn zijde. Die verwacht dat vooral veel moeders met kinderen naar Nederland komen, zegt ze tegen RTV Utrecht. ’Een hal met veldbedjes is de laatste vorm van opvang die we willen. We kijken naar leefbare en kindvriendelijke locaties, ook met onderwijs in de omgeving.’ Ze roept inwoners op om zelf onderdak aan te bieden. ‘Dit wordt gecoördineerd door Welkom in Utrecht, de kerken en VluchtelingenWerk.’

De regie is onduidelijk

Dat zorgt volgens Van der Linden voor een ander dilemma. ‘Wie heeft de regie? Normaal komen vluchtelingen binnen op een centrale plek in Nederland. Daar worden ze geregistreerd als asielzoeker. Dat is nu anders. Oekraïners hoeven geen asiel aan te vragen. Er wordt een soort parallel opvangsysteem aan het asielsysteem opgetuigd.’ 

‘Kleinschalige opvang bij particulieren is mooi, maar uiteindelijk gaat het om de massa’, klinkt het uit Almelo. De zoektocht naar grote opvangplekken gaat daar volop door. ’Als onze hulp nodig is, moeten we klaarstaan.’

De VNG merkt ook dat gemeenten worstelen met deze a-typische vluchtelingen, maar ze wel willen opvangen. De organisatie heeft een forum ingericht waar leden vragen kunnen stellen en onderlinge tips uitwisselen.

Aanpassing: in een eerdere versie van dit stuk schreven we dat vluchtelingen uit Oekraïne drie maanden in Nederland mogen verblijven zonder visum. Sinds publicatie heeft de Europese Unie besloten dat de Oekraïners straks tot drie jaar in de EU kunnen verblijven zonder asielaanvraag.