Dit artikel verscheen eerder in vakblad Groen, editie 1. Klik hier voor meer informatie.

Het huidige Almeerderhout is ontstaan op de tekentafel. Nadat Almere in 1977 officieel was aangewezen als groeikern om met name het steeds voller wordende Amsterdam te ontlasten, kwam er geld vrij van het rijk om te investeren in infrastructuur, groen en water. Het was de bedoeling om de “nieuwe stad”, waar in 1976 de eerste woningen werden opgeleverd, te dooraderen met groen. Het Almeerderhout is een resultante van die zienswijze. 

Nog geen 2 jaar later was de helft van het polderbos Almeerderhout al aangeplant; in de jaren daarna kwam er elk jaar ongeveer 100 hectare bos bij. Toen in de jaren tachtig het groeikernenbeleid ten einde kwam en het idee van de compacte stad zijn opwachting maakte, werd in navolging van het Nationaal Bosplan van de rijksoverheid besloten om zowel aan de westzijde van Almere als in het Almeerderhout in totaal nog eens 800 hectare bos aan te planten. 

Over de Floriade 

In de plannen voor het Almeerderhout als stadsbos voor de toekomst wordt ook rekening gehouden met de wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade Expo 2022 in Almere, vanaf 14 april volgend jaar een half jaar lang het middelpunt van de wereld voor alle groen- en duurzaamheidsliefhebbers. Thema van de Expo is Growing Green Cities. Er worden ongeveer twee miljoen bezoekers verwacht bij het evenement dat plaatsvindt op een gebied van 60 hectare aan de zuidkant van het Weerwater (kunstmatig meer) bij de A6, midden in de stad.  
De basisinrichting van het Floriadeterrein is ontworpen door architect Winy Maas op basis van een roosterstructuur. Het terrein wordt vormgegeven door paden, wegen, kavels, bomen en later ook beplanting en gebouwen. Op elke kavel komt een andere beplanting, waardoor het Floriadeterrein uitgroeit tot een botanische tuin met een uniek arboretum. Het is de bedoeling dat het terrein na afloop van de Expo wordt doorontwikkeld tot de groene en gezonde stadswijk Hortus. De vele planten en bomen die worden aangeplant voor de Floriade vormen de basis voor een klimaatadaptieve, gezonde, groene en autoluwe stadswijk met ongeveer duizend woningen, die aansluit op het Almeerderhout. 

Inmiddels is het Almeerderhout uitgegroeid tot een bosgebied van formaat. Het bos heeft een omvang van ruim 1400 hectare; dat is bijna anderhalf keer zo groot als het Amsterdamse Bos, vier keer zo groot als het Central Park in New York en bijna dertig keer zo groot als het Vondelpark. Het Almeerderhout is uniek, omdat de meeste stadsbossen worden aangelegd in of aan de rand van de stad, ten behoeve van de stad. Het Almeerderhout is echter aangelegd voordat de eerste huizen gebouwd zijn. 
Voor Nederlandse begrippen is het een betrekkelijk jong bos met verschillende boomsoorten zoals es, esdoorn, beuk, eik en populier. Sommige delen zijn gemengd, andere monocultuur. Door de vruchtbare bodem groeit het bos snel, al is actie gewenst vanwege de essentaksterfte en de populierenbossen die op leeftijd beginnen te raken.  

Groenstructuren 

‘Almere en Staatsbosbeheer werken al vele jaren samen om het groen en het blauw rondom de stad te bevorderen’, zegt Jaap Meeuwissen, teamleider Flevoland van Staatsbosbeheer. ‘Je staat samen voor de doorontwikkeling en uitbreiding van de groenstructuren. Beide organisaties hebben belang bij het borgen van ecologie én toegankelijke groengebieden waar mensen kunnen bewegen en ontspannen. Die twee samen zorgen dat de leefomgeving een hoge kwaliteit heeft. Het opmerkelijke in Almere is dat de groenstructuren er eerder waren dan de stad. Je ziet dat die ontwikkeling in de loop der jaren heeft geleid tot wenselijke en soms tot onwenselijke situaties. Het beeld van de stadsontwikkeling is in de loop der jaren uiteraard ook veranderd.’  
 

‘Almere heeft een bijzondere historie omdat het zich heeft ontwikkeld in samenhang met het landschap en het groen’, zegt Robert Graat van programma Groene Metropool van Staatsbosbeheer. ‘Je kunt de ontwikkeling van de stad niet los zien van de ontwikkeling van het groen. Staatsbosbeheer, dat samen met de gemeente Almere opdrachtgever is voor de ontwikkeling van het stadsbos, is al vanaf het begin beheerder van het bos, dus we trekken al ruim 20 jaar samen op. Een deel van het groen is indertijd aangelegd in het bewustzijn dat de stad zou groeien. De stad ontwikkelt zich nog steeds en samen met de gemeente kijken we hoe je kunt blijven investeren in de kwaliteit van dat groen en de verbinding met de stad, en hoe je de groenstructuur toekomstbestendig kunt ontwikkelen.’ 

Groene Metropool 

Het Almeerderhout is een pilotgebied in het programma Groene Metropool waarmee Staatsbosbeheer zich sterk maakt voor een Nederland waar groen een integraal onderdeel is van de stedelijke leefomgeving. De organisatie streeft hierbij naar een groen (natuur) en blauw (water) netwerk door ons land: van de stadscentra tot in de natuurgebieden. Met de Groene Metropool wil Staatsbosbeheer bijdragen aan een aantrekkelijk woon- en vestigingsklimaat in Nederlandse steden.  
‘De visie van dit programma en het meerjarenperspectief Groen-Blauw van de gemeente Almere vullen elkaar goed aan’, zegt Graat. Het meerjarenperspectief schetst hoe Almere de komende jaren om wil gaan met de groene en waterrijke buitenruimte, in het bijzonder binnen de context van de groei en verdere ontwikkeling van de stad. 

Namens de gemeente Almere is Hester Kersten betrokken bij het project Almeerderhout, stadsbos van de toekomst. Zij is programmamanager Groen-Blauw, het programma waarin de gemeente werkt aan het behouden en versterken van de groen-blauwe structuur in en om de stad. ‘Er zijn steden die het van oudsher goed doen op dat gebied, maar zo consequent als het in Almere is toegepast, dat zie je eigenlijk nergens. Almere is als stad ontworpen op de tekentafel en wat bijzonder is, is dat het ook echt is uitgevoerd zoals het ontworpen is.’  

‘Almere is daarmee, zegt Meeuwissen, een voorbeeld voor het programma Groene Metropool. ‘Ik ben er wel van overtuigd dat zo’n ontwikkeling uiteindelijk overal kan, het komt aan op juiste keuzes maken, keuzes die aansluiten bij de betreffende omgeving.’ 

Ontwikkelplan Almeerderhout. Bron: LOLA Landscape 

Er zijn volgens Staatsbosbeheer en de gemeente Almere drie aanleidingen om een nieuwe visie op het bos van het Almeerderhout te ontwikkelen en uiteindelijk het stadsbos van de toekomst te creëren. In de toekomst zal het bosgebied van 1400 hectare geheel omsloten worden door woon- en werkgebieden; daarmee wordt het een steeds belangrijkere plek voor natuurbeleving, sport en ontspanning voor de Almeerders.

En er speelt meer dan alleen de wensen van de nieuwe gebruikers van het bos. Het bos bevindt zich op een kantelpunt; onder meer de essentaksterfte en populieren die aan het einde zijn van hun levensfase zijn zorgen ervoor dat het huidige bos zal gaan veranderen. En tenslotte zijn de versnelde klimaatverandering, de wereldwijde ontbossing, het behalen van de klimaatdoelstellingen, het opwekken van energie uit hernieuwbare bronnen en de teruglopende biodiversiteit ook allemaal aanleiding voor een nieuwe visie op het bos.  

Bossferen 

In het voorjaar van 2019 is een zogenoemde bosdialoog georganiseerd met de omliggende wijken; onderdeel van de dialoog waren gesprekken en werksessies met vrijwilligers van Staatsbosbeheer, omwonenden, inwoners van Almere en experts. ‘Daar hebben de inwoners en experts echt input geleverd’, zegt Kersten. ‘Dat heeft een lijst met punten opgeleverd die we hebben gebruikt om het ontwikkelplan uit te werken. Nu zijn we op hoofdlijnen ons “huiswerk” aan het doen. Als er straks inrichtingsplannen worden gemaakt, is het wel het idee om die wijken weer op te zoeken en de bewoners zeker te betrekken bij de programmering.’ 

De ideeën uit de bosdialoog leidden tot vier speerpunten in de aanpak: het Almeerderhout moet een stadsbos worden als leefgebied voor mens en dier; er moet een optimale verbinding van stad en natuur komen – onder andere de bereikbaarheid zowel te voet, te fiets als met het openbaar vervoer moet verbeterd worden; er moet ruimte gegeven worden aan nieuwe behoeften en initiatieven, en de betrokkenheid van de stad bij het stadsbos moet groter worden. 

Het stadsbos krijgt een zonering in drie zogenoemde bossferen: Parkbos, Wildbos en Puurbos. Iedere bossfeer krijgt een unieke identiteit. ‘Speerpunt van het ontwikkelplan is dat geprobeerd wordt met nieuwe technieken de ecologie te versterken, onder andere door met die zonering te sturen in het aanbieden van recreatieve voorzieningen’, zegt Meeuwissen. 

Het Parkbos is voornamelijk gelegen aan de randen. Het is goed verbonden met de stad door openbaar vervoer en fietspaden en makkelijk bereikbaar voor iedereen. Het is de plek om te sporten, om elkaar te ontmoeten of om te picknicken. Het Wildbos, waar de natuur centraal staat, vormt de basis voor het natuurnetwerk in het Almeerderhout. Het verstevigt bestaande en gewenste ecologische verbindingen. Het Puurbos is het robuuste en volgroeide bos en draait om de ultieme bosbeleving. Binnen deze bossfeer is het de bedoeling om een evenwichtig bosecosysteem te realiseren waarin klimaatadaptie, houtproductie, natuur en recreatief gebruik optimaal worden geïntegreerd. 

Bosiconen 

Op 25 maart 2021 is het ontwikkelplan van LOLA Landscape Architects door de gemeenteraad van Almere vastgesteld. De verdere uitwerking gebeurt door bureau NOHNIK. Kersten: ‘Een van de belangrijke ingrediënten van het plan is dat we een “boscircuit” willen aanleggen. Dit wordt de centrale recreatieve ontsluitingsroute in het stadsbos die alle bosgebieden met elkaar verbindt.’ Het boscircuit, een breed verhard pad, krijgt een eigen unieke kleur die opvallend anders is (dus geen zwart of fietspadrood) waardoor het duidelijk herkenbaar is.  

‘Gekoppeld aan de bossferen willen we verspreid over het bos een aantal “bosiconen” maken, bijzondere attractiepunten.’ In het Puurbos komen bijvoorbeeld een “boomkronenpad” of “boskamers” met verschillende uitzichten op het bos, die zo de schoonheid van het bos als het ware uitlichten. Het Wildbos krijgt bijvoorbeeld een natuurinclusief landschapskunstwerk als icoon en in het Parkbos komt een paviljoen met allerlei verschillende sport- en gezondheidsvoorzieningen. 

De omvorming van Almeerderhout tot het stadsbos van de toekomst neemt ongeveer 15 jaar in beslag, verdeeld over drie fases. Kersten: ‘We zullen in ieder geval in de eerste fase van het project een eerste icoon realiseren, waarbij we ook de link willen leggen met het thema circulariteit.’ 

Over ‘Excellente groene en gezonde leefomgeving’ 

De plannen voor het Almeerderhout sluiten aan op het project “Excellente groene en gezonde leefomgeving”, ook onderdeel van het programma Groen-Blauw. Het project houdt zich bezig met de vraag: hoe creëren we een aantrekkelijke, natuurlijke leefomgeving die niet alleen onze gezondheid verbetert, maar ook piekbuien kan opvangen en hittestress tegengaat. In het project wordt samengewerkt met onder andere GGD Flevoland, Aeres Hogeschool en Staatsbosbeheer. 
‘Met het project willen we laten zien dat je met het groen in wijken de verbinding kunt leggen met het groen in de parken en de bossen, dat groen in de wijken een functie heeft voor klimaatadaptatie en dat het ook nog belangrijk is voor de gezondheid van mensen’, zegt Hester Kersten, programmamanager van Groen-Blauw.  
Met het project wordt gewerkt aan een betere aansluiting van het groen in de woonwijken op de groene gebieden in de stad en aan een kwaliteitsimpuls voor nabijgelegen (bestaande) parken, oevers en bossen zoals het Almeerderhout. Het project werkt ook aan het programmeren en stimuleren van beweging, ontspanning, ontmoeting en educatie in de openlucht voor jong en oud in het Almeerderhout.