In verschillende Amsterdamse stadsdelen zijn pogingen gedaan om dark stores te sluiten na klachten van overlast door omwonenden. Bezorgers fietsen af en aan bij de panden, die in veel gevallen zijn afgeplakt met ondoorzichtig folie. Andere meldingen gaan over geluidsoverlast. Ondertussen groeien de flitsbezorgers in Nederland als Gorillas en Flink razendsnel, sinds zij eind 2020 opkwamen. De ontwikkelingen waren voor de gemeente Amsterdam reden om afgelopen donderdag een voorbereidingsbesluit te nemen om de groei van dark stores voor het komende jaar aan banden te leggen.

Het probleem ligt volgens de gemeente in de bestemmingsplannen voor de panden waarin de dark stores zijn ondergebracht. De flitsbezorgers vestigen zich in bedrijfspanden zonder een exploitatievergunning en mobiliteitsplan in te dienen, veelal in woonwijken en in het stadscentrum.

‘Als supermarkt of restaurant hoor je een omgevingsvergunning aan te vragen, vanwege de extra logistieke bewegingen die er gemaakt worden ten opzichte van bijvoorbeeld een boekenwinkel. Omwonenden weten ook dat ze dit kunnen verwachten door daarbij in de buurt te wonen’, zegt een woordvoerder van de gemeente Amsterdam. ‘Maar in sommige woonwijken worden nu ineens ramen afgeplakt en zit je naast of boven een pand waar bezorgers af en aan langskomen. Dark stores hoeven in wet- en regelgeving niet te voldoen aan dezelfde verplichtingen terwijl zij wel degelijk soortgelijke druk op de openbare ruimte leggen.

Tijdens de groeistop buigt de gemeente zich daarom over kaders voor de ruimtelijke ordening. Onderzocht wordt hoe distributiecentra van flitsbezorgers hiermee gereguleerd kunnen worden. De gemeente hoopt naar eigen zeggen tot een paraplubestemmingsplan te komen, dat over alle bestemmingsplannen heen valt en daarmee het grondgebied van de hele stad Amsterdam dekt. In haar zoektocht staat de gemeente Amsterdam niet alleen: huidige wetgeving biedt geen houvast om iets tegen de dark stores te doen, zeggen meerdere wethouders van grote Nederlandse steden in een rondgang door het Financieele Dagblad.

Belofte maakt schuld

In Nederland is Amsterdam de eerste stad die overgaat tot duidelijke regulering van flitsbezorgers en hun dark stores. ‘Ik denk zelfs dat wij in Europa de eerste zijn die deze stap zetten’, aldus de woordvoerder. Andere steden zoals Utrecht, Rotterdam, Den Haag, Leiden laten aan Nu.nl weten ook meldingen van overlast te ontvangen en na te denken over te nemen stappen. Door de relatief nieuwe trend vinden veel gemeenten het nog moeilijk om grip te krijgen op flitsbezorgdiensten.

Dit terwijl de dark store wel degelijk een nieuwe horde opwerpt vergeleken met maaltijdkoeriers en platforms als Airbnb en Uber. De werkwijze van de razendsnel bezorgende flitsbezorgers zetten de zaak op nog meer op scherp door een extra logistieke druk op de stad. ‘Als je de belofte doet om binnen enkele minuten te kunnen bezorgen, moet je wel met dark stores werken. Alleen die belofte brengt al zoveel meer logistiek en drukte met zich mee rondom zo’n locatie in een woonwijk’, aldus de gemeente Amsterdam. ‘Bij maaltijdbezorgers heb je dat probleem in ieder geval niet. Die hoeven alleen van restaurant naar klant en terug.’

Amsterdams geitenpaadje

Ook bij de gemeente Leiden komen meldingen binnen over de dark stores. Hoewel de gemeente niet beschikt over duidelijke cijfers van overlastmeldingen die specifiek gaan over flitsbezorgers, komen er volgens de gemeente wel regelmatig overlastmeldingen van bewoners binnen over de distributiepanden van onder andere flitsbezorger Getir.

In antwoorden op schriftelijke vragen die Lianne Raat, raadslid van Partij van de Dieren, in december vorig jaar indiende, laat het College weten zich bewust te zijn van de groei van de  flitsbezorgdiensten. Dergelijke formules wil het college niet toestaan in de winkelstructuur van de binnenstad. Een inventarisatie van actieve aanbieders in de stad en een onderzoek naar de mogelijke regulering van flitsbezorgers vormen de eerste stap om net als Amsterdam grip te krijgen op de nieuwste bezorgtrend.

De gemeente Leiden heeft voor de inventarisatie juridisch advies gewonnen over het vestigen van flitsbezorgdiensten. Zij noemt daarbij het ‘Amsterdamse geitenpaadje’ als een mogelijke oplossingsrichting. Dit ‘geitenpaadje’, aangehaald door PvdD-raadslid Raat, houdt in dat flitsbezorgers niet op de lijst van toegestane bedrijfsactiviteiten staan en hierdoor per definitie in strijd handelen met het bestaande bestemmingsplan van de panden waaruit flitsbezorgers bezorgen. Dit zou kunnen betekenen dat gemeenten dark stores kan weren uit hun huidige locaties. Amsterdam maakt overigens geen gebruik van deze tactiek.

Bestemmingsplannen

Maar knip en klaar is het niet, stelt de gemeente Leiden: de bestemmingsplansystematiek van Amsterdam en Leiden zijn niet één op één vergelijkbaar. Uit onderzoek van de gemeente blijkt dat er voor de Leidse binnenstad sprake is van strijdigheid met het bestemmingsplan, voor andere locaties moet dit nog worden uitgezocht.

Daarnaast blijkt de juridische vinding van de gemeente Amsterdam in de praktijk al moeilijk toepasbaar. Zo geldt in binnensteden veelal geen bedrijfs- maar een detailhandelbestemming, waardoor het geitenpaadje niet langer van toepassing is. Sowieso worden er verschillende definities gehanteerd van de bestemming ‘detailhandel’. Juridisch gezien is het daarom niet altijd zeker of dark stores hierin passen.

In een uitspraak door de Rechtbank ’s-Hertogenbosch werd in 2010 al eens geoordeeld dat het bedrijfsmatig verkopen van fysieke goederen aan consumenten, zoals het geval bij flitsbezorgdiensten, voldoet aan detailhandel. Direct contact met de klant op locatie is hierbij niet noodzakelijk en verkoop via een online platform is daarbij toegestaan. In een tweede uitspraak door de Rechtbank Oost-Brabant werd daarbovenop beslist dat een pick-up point juridisch onder ‘detailhandel’ valt en de Rechtbank Rotterdam oordeelde tot slot dat de wijze van levering aan consumenten geen invloed heeft op de definitie van detailhandel. Juridisch lijkt het geitenpaadje dus geen kansrijke route om dark stores te reguleren.

Volgens de gemeente Leiden is het de komende maanden zaak om duidelijkheid te krijgen over de mogelijkheden om te reguleren. ‘Het concept van de flitsbezorgdiensten is relatief nieuw en het vergt tijd om dit goed uit te zoeken. Contact met andere gemeenten is hier onderdeel van’, zo schrijft het Leidse college.

Andere steden staan op datzelfde punt. Onder andere Utrecht, Rotterdam en Den Haag lijken nog tijd nodig te hebben om uit te zoeken hoe grip te krijgen op flitsbezorgers. Zo laat de gemeente Utrecht weten nog te willen onderzoeken hoeveel en welk type klachten de gemeente ontvangt. De gemeente Den Haag werkt naar eigen zeggen direct aan nieuwe regelgeving die in april klaar moet liggen en zet de groei van dark stores niet stop. Zij meldt daarbij nadrukkelijk rekening te houden met de behoefte waarin flitsbezorging voorziet, waar binnen de huidige regelgeving ruimte voor is. ‘Onze voorkeur gaat uit naar het sturen op locaties waar deze activiteit, met veel vervoersbewegingen, beter past en overlast kan worden voorkomen. Tot die tijd handhaven wij bij elke melding van overlast die bij ons binnenkomt.’