Arriva-directeur Anne Hettinga deelde de automatiseringsplannen tijdens het ATO Live Event, georganiseerd door SpoorPro en ProRail. Het automatisch rijden in 2026 is een gedeelde ambitie van de provincies Fryslân en Groningen, ProRail en Arriva.
Niet alleen Arriva is bezig met de overgang naar automatisch rijden. ProRail en de NS deden in 2018 en 2019 proeven met ATO-treinen. In een reactie laat de NS weten zich momenteel in de experimenteerfase van ATO te bevinden. Ze noemen daar geen beoogde lanceerdatum bij. Verder startte deze maand ook op de Betuweroute een nieuw ATO-testproject, een Duits-Nederlandse samenwerking tussen Deutsche Bahn en ProRail, die loopt tot eind 2025.
Vier fases
Al sinds 2018 voert Arriva testen uit met automatisch bestuurbare treinen. Deze ATO-techniek kent verschillende fases van toepassing, ook wel Grades of Automation (GoA). Momenteel rijden Nederlandse treinen al op GoA1, waarbij een machinist de trein handmatig bedient, en automatische systemen de treinen beveiligen. Met de invoering van GoA2 verloopt straks ook het accelereren en remmen automatisch. Een machinist blijft dus nog wel aanwezig om het accelereren toe te staan en als nodig in te grijpen. Ook het contact met de treindienstleider en het reageren op wissels en storingen blijft mensenwerk, en de bekende ‘dodemansknop’ blijft aanwezig bij GoA2.
De toepassing van GoA2 brengt verschillende voordelen met zich mee. Door de treinen geautomatiseerd te laten rijden, kunnen ze op een veilige manier dicht op elkaar rijden. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor nieuw treinverkeer op het bestaande spoor. Uit onderzoek van treinfabrikant Stadler blijkt dat met de ATO-techniek twintig tot dertig procent meer treinverkeer mogelijk is. Op sommige trajecten betekent dat acht in plaats van vier treinen per uur. Hiermee kan ProRail flink opschalen voor het groeiende aantal OV-gebruikers en bovendien kosten besparen op extra treintoestellen en infrastructuur. De verwachting van ProRail is namelijk dat in 2030 gemiddeld dertig procent meer passagiers moeten worden vervoerd en zelfs vierenvijftig procent meer in de Randstad. Ook het goederenvervoer zal stijgen, waarschijnlijk met vijftig procent in 2030.
De GoA2-computersystemen die de treinritten monitoren, maken de timing en duur van de treinrit ook voorspelbaarder en betrouwbaarder. Dit zorgt voor een betere stiptheid van vertrek en aankomst. De automatische besturing zorgt daarbij dat de treinen gelijkmatiger rijden, wat energie en brandstof bespaart, én tevens kosten bespaart omdat technici het nodige onderhoud straks makkelijker voorspellen. GoA2 gaat niet ten koste van de werkgelegenheid, omdat er nog steeds machinisten nodig blijven in de cabine. Pas bij GoA4 moeten treinen volledig automatisch en zonder machinisten rijden.
Onderzoek naar deze laatste automatiseringsfase is volgens ProRail al begonnen in Nederland. In veel (buitenlandse) metronetwerken is het rijden met automatische systemen al geen bijzonderheid meer. De Amsterdamse metro rijdt op de in juli 2018 geopende Noord/Zuidlijn al met GoA2. In onder meer Japan, Brazilië en Kuala Lumpur werken meer metro’s al volledig automatisch. Ook In Australië rijdt al een trein zonder machinist. Dit is een goederentrein, en deze hoeft dus geen tussenstops te maken.
Testen
Begin 2020 werden treinen met het GoA2-syteem op het traject tussen Groningen en Zuidhorn getest door Arriva, ProRail, Stadler en de provincie Groningen. De test werden zowel technisch, maar ook door machinisten en reizigers als positief ervaren. TNO pakte de resultaten op voor verder analyse.
Het GoA2-systeem heeft in eerdere proeven bewezen ook goed te combineren met het huidige beveiligingssysteem ATB. Volgens ProRail-topman John Voppen hoeft invoering van dit automatische systeem daarom niet te wachten op de implementatie van ERTMS, het Europese integrale beveiligingssysteem, meldt Spoorpro.
Arriva laat in een reactie weten dat ATO niet samen hoeft te gaan met ERTMS, maar dat ze elkaar wel enorm versterken. De vervoerder verkeert momenteel nog in de onderzoeksfase , en werkt aan goede aansluitingen op de ProRail systemen en de invoering van ATO-systemen in treinen. Voppen zegt in Spoorpro daarom dat hij invoering van GoA2 in 2032 een realistischer doel vindt voor Arriva, door de benodigde aanpassingen in de infrastructuur en het voorbereiden van spoormedewerkers.
