Een snelfietsroute -of hoogwaardige (door)fietsroute of fietsnelweg- is in het ideale geval een fietspad van minstens vier meter breed met weinig obstakels en flauwe bochten en zo min mogelijk kruisingen. Op deze routes krijgen fietsers vaker voorrang op autoverkeer en eerder groen bij verkeerslichten.

De snelfietsroutes staan hoog op de politieke agenda en worden gezien als een belangrijk middel om het fietsgebruik te bevorderen, vooral voor forensen. De snelfietsroutes maken scholen, woonwijken, werklocaties en knooppunten beter bereikbaar per fiets, en met de stijgende populariteit van de e-bike of speed pedelecs groeit het alternatief voor de auto of openbaar vervoer. 'Tot 15 kilometer is de fiets een serieus alternatief voor de auto', stelt Tour de Force, een samenwerkingsverband van overheden, kennisinstellingen en bedrijven dat zich inzet voor een sterker fietsbeleid in Nederland.

Vorige maand tekenden de gemeenten Utrecht, De Bilt en Hilversum en de provincies Utrecht en Noord-Holland een intentieverklaring voor de aanleg van een nieuwe snelfietsroute tussen Utrecht en Hilversum. De aanleg van dit vijftien kilometer lange traject begint op z’n vroegst in 2023.

Waar in 2017 nog 29 procent van Utrechtse ritten onder de vijftien kilometer met de fiets werden gemaakt, was dit in 2020 al 36 procent, zo blijkt uit cijfers van het CBS. ‘Onze ambitie is dat in 2023 50 procent van alle ritten in de provincie Utrecht onder de vijftien kilometer per fiets wordt afgelegd’, aldus gedeputeerde Arne Schaddelee. ‘Daarom zijn we druk bezig met het uitrollen van snelfietsroutes door de hele provincie.’

Om snelfietsroutes te realiseren, worden bestaande fietsverbindingen verbeterd en aan elkaar verbonden. Zo krijgt bijvoorbeeld het wegdek comfortabel asfalt. Waar nodig kan de gemeente het wegdek verbreden, zodat fietsers voldoende ruimte hebben. Ook worden er duidelijke en herkenbare lijnen, wegwijzers en verlichting aangebracht. De stoepranden zijn veilig en er zijn geen paaltjes of andere obstakels op de route.

In het onderzoek naar de nieuwe snelfietsroute tussen Utrecht en Hilversum wordt met de betrokken partijen gekeken naar het ontwerp, grondeigendom, financiering, planologische eisen, realisatie en beheer van de snelfietsroute. Ook belanghebbenden en aanwonenden krijgen de mogelijkheid om hun inbreng te leveren tijdens een inloopavond en een ontwerpatelier.

Winst in de brede zin

Snelfietsroutes zijn om meerdere redenen gunstig voor de maatschappij. Omdat mensen fietsen wordt er jaarlijks fors bespaard op de gezondheidszorg, en het vervangen van de auto voor woon-werkverkeer vermindert de CO2-uitstoot en filevorming.

Onderzoeksbureau Goudappel Coffeng keek in het onderzoek ‘Fietssnelwegen; Wat levert het op’ ook naar het financiële plaatje. Bij de berekeningen paste het bureau het nationaal multimodaal verkeersmodel (NVM) toe. Het blijkt dat elke investering van 100 miljoen euro in dit soort nieuwe fietsinfrastructuur maar liefst 144 miljoen euro aan maatschappelijke baten oplevert. In combinatie met gebruik van e-bikes, waardoor het fietsbereik groter is, kunnen de baten oplopen tot 358 miljoen euro.

Ondanks dat de snelfietsroutes populair zijn, lijken forenzen er wel nog traag voor uit de auto te komen. Slechts twee tot vijf procent van de fietsers op de verbeterde fietsroutes ging voor die tijd met de auto, bleek in 2019 uit cijfers van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) gebaseerd op tellingen en enquêtes. 

Onveilige situaties

De snelfietsroutes zijn echter niet altijd goed ingericht, en kunnen zorgen voor onveilige situaties. Dat concludeerde de ANBW in 2019 aan de hand van negen routes uit verschillende provincies. Ook vanuit omwonenden is op meerdere locaties nu kritiek op geplande snelfietsroutes, vanwege mogelijke verkeersonduidelijkheden en veiligheidsrisico's. Om verkeerde beeldvorming te voorkomen wordt daarom soms gesproken over 'doorfietsroutes', laat de Fietsersbond weten. Om diezelfde reden spreekt Tour de Force van 'hoogwaardige fietsroutes'.

De paden, variërend in lengte van 5,6 tot 20,5 kilometer, scoorden in het onderzoek wel een ruime voldoende of hoger, maar toch ziet de ANWB meerdere verbeterpunten. Sommige paden bleken te smal, of hadden te veel obstakels op of langs het pad. Ook hadden fietsers nog te vaak last van gemotoriseerd verkeer. Op veel paden gold het zogenaamde ‘Auto te gast-ontwerp’, en bij kruisingen waar automobilisten of bromfietsers oversteken wordt amper gewaarschuwd voor fietsers of speed pedelecs. Ook wanneer fietsers onderling kruisigen zijn er te weinig eenduidige voorrangsregelingen.

De Fietsersbond laat weten niet veel verandering te verwachten op de bestaande snelfietsroutes sinds het onderzoek van de ANWB. 'In Gelderland ligt de focus echter sterk op de verbetering van deze verkeersveiligheid', laat Anita Stienstra weten. Stienstra is coördinator Team Fiets bij provincie Gelderland, en tevens 'ploegleider' Hoogwaardige Fietsroutes bij Tour de Force. 'Een aantal oversteekpunten op het RijnWaalpad zijn de afgelopen tijd extra in beeld gebracht om te kijken naar andere inrichtingsopties of oplossingen. Mede omdat hier hoge risico’s zijn of daadwerkelijk de laatste tijd een aantal ongelukken zijn gebeurd', aldus de coördinator.

Naast de verkeersveiligheid speelt ook de sociale veiligheid een belangrijke rol. Bijna alle paden voeren deels door stille buitengebieden, een groot verschil met het gemiddelde stedelijke of dorpse fietspad. Hier staan doorgaans minder lantaarnpalen dan in stedelijk gebieden, en ook uit het onderzoek van de ANWB bleek dat er nog te veel stukken onverlicht zijn. Geparkeerde auto’s en andere obstakels langs de weg verminderen ook het overzicht op de weg, en dragen bij aan sociale onveiligheid.

Oplossingen om de sociale veiligheid te waarborgen zitten in verschillende hoeken. ‘Omdat lange afgelegen gebieden snel voor lichtvervuiling kunnen zorgen, kunnen gemeenten nadenken over slimme straatverlichting die aangaat als je aan komt fietsen en uitgaat als je weer wegfietst’, gaf Jaap Kamminga, hoofd Beleid van de Fietsersbond, eerder aan. Wanneer veel mensen gebruik maken van een route, neemt niet alleen de lichtvervuiling af, maar ontstaat ook een vorm van sociale controle.

In het ontwerp kunnen de provincies en gemeenten verder letten op het verminderen van objecten langs de weg waar mensen zich achter kunnen verschuilen, fietspoolplaatsen waar fietsers met elkaar kunnen afspreken om samen verder te rijden, en de ligging van de snelfietsroutes langs bekende punten of wijken die de sociale controle bevorderen. Een laatste optie is de toevoeging van politiecontrole en beveiligingscamera’s.