Door Gudule Martens, architect en oprichter Krachtgroen. Dit artikel verscheen eerder in vakblad Groen. Klik hier voor meer informatie.
De openbare ruimte biedt mooie kansen voor de klimaatadaptatie binnen de stad. Met groen kunnen we hitte-eilanden oplossen, met groen kunnen we voorkomen dat het overtollig water via het riool weg stroomt. Maar de voordelen van meer groen gaan verder dan dat. Mensen voelen zich beter en gezonder met meer groen in de straat. Kinderen ontwikkelen zich beter als ze spelen in het groen. Huizen worden meer waard met een boom voor de deur.
Met groen halen we de natuur de stad in. Dit gaat verrassend goed. De biodiversiteit binnen de stad is heel interessant mits er voldoende aanleiding is. Met tuinen, geveltuinen, groene balkons en vooral met de openbare ruimte kunnen we in de stad een paradijs creëren voor planten, bijen, vlinders en vogels. Dat we dat als mens ook nodig hebben om ons goed te voelen blijkt uit onderzoek van onder andere omgevingspsycholoog Agnes van den Berg. Ook ons eigen onderzoek wijst dit steeds weer uit. Wanneer wij stadbewoners vragen naar hun wensen voor de openbare ruimte zijn de antwoorden inmiddels voorspelbaar: meer bloemen, meer vogels, meer vlinders, meer speelaanleidingen en meer schaduw.
Dit is in onze ervaring soms in tegenspraak met de gemeenten die het beheer van de groene ruimte nogal eens als een ergerlijke kostenpost ervaren. Ook levert het stedelijke groen bij de gemeenten in contact met bewoners nogal eens tegenstrijdige belangen en signalen op. Tegenover iedere klacht over ‘plakbomen’ staat een klacht over het mogelijk kappen van een geliefde boom. Mensen voelen zich hoe dan ook emotioneel betrokken bij het groen in hun buurt.
Tegelijkertijd is het meer dan ooit noodzakelijk om de stad aan te passen aan het veranderende klimaat. Meer groen is een belangrijke oplossing. Dit kan niet meer zonder de bewoners van de stad een belangrijke stem te geven. We gaan in gesprek met de gebruikers van de openbare ruimte en slaan een brug tussen gebruik en beheer. Door wensen in kaart te brengen en te helpen deze realiteit te laten worden, zorgen wij voor een grote betrokkenheid en stimuleren we het gevoel van eigenaarschap van de bewoners met het groen in hun buurt. Kortom de ‘Krachtgroen-methode’.
Groen-blauwe schoolpleinen
De tijd van schoolpleinen met een zee aan betontegels en één duikelrekje is gelukkig bijna voorbij. Groen is goed voor de ontplooiing van kinderen. Het helpt bij de sociale en motorische ontwikkeling. Daarnaast is het een buitenkans voor milieueducatie, biodiversiteit en een buitenkans om overtollig water te bergen. En ook hier is het duidelijk: vraag aan de kinderen wat ze willen en de helft van hun wensen hebben met groen, planten en dieren te maken.
Met de ‘Krachtgroen-methode’ helpen we scholen bij het ontwerpen van een natuurlijk en avontuurlijk schoolplein volgens hun eigen wensen. Bovenal bieden we praktische kennis en methodes om het vernieuwde plein jarenlang groen-blauw te houden. Een speelplein maken dat over 5 of 10 jaar nog steeds goed werkt en er mooi uitziet, daar komt passend maatwerk, slim samenwerken en levendig beheer en onderhoud bij kijken.
Een nieuw plan maken voor een schoolplein biedt een kans om de verschillende speelstijlen van kinderen een eigen plek te geven. De klassieke betegelde schoolpleinen worden vaak gedomineerd door voetballende ‘rauwers’. In een nieuw plan kan er ook meer rekening gehouden worden met de andere speeltypen, de ‘douwers’, ‘schouwers’ en ‘bouwers’. De ervaring leert dat er minder confrontaties en irritaties ontstaan als er meer variatie is en alle kinderen hun plek vinden op het plein. Wij betrekken de kinderen zelf natuurlijk bij het maken van het ontwerp. Ook de kleintjes onderschatten wij niet. Vaak hebben zij de beste ideeën.
Essentieel in onze methode is het onderzoek naar de wensen en mogelijkheden van de betrokken gebruikers en omwonenden. Een uiteindelijk groen-blauw plein moet door hen zelf onderhouden worden. Hoe doe je dat? Wie helpt mee? Wat gebeurt er als die ene juffrouw met groene vingers met pensioen gaat? Het plein (of park of singel) moet dus passen bij de school en de mensen, anders wordt het binnen een paar jaar een grote teleurstelling en zien we de betontegels weer verschijnen.
Wij zien dus als belangrijkste doel bij de groen-blauwe schoolpleinen: help de school en buurtbewoners om een langdurig traject op te zetten waarbinnen hun grootste groene wensen worden verwezenlijkt binnen de mogelijkheden van het plein en van de mensen zelf en onderhoud op de lange termijn waarborgen door eigenaarschap vanaf het begin te stimuleren.
Buurt Bruist
Begin 2013 ontstond Buurt Bruist uit gesprekken tussen Krachtgroen en GGD Rotterdam-Rijnmond. De vraag was: hoe kan groen de gezondheid in de wijk verbeteren? Uit steeds meer onderzoeken blijkt dat een groene omgeving niet alleen de gezondheid verhoogt, ook maakt het de leefomgeving aantrekkelijker en zorgt het voor meer sociale verbondenheid. Dat het ook nog eens klimaatadaptieve en economische winst oplevert was hierin nog niet meegenomen.
Krachtgroen heeft met Buurt Bruist de groene initiatieven in de wijk Delfshaven (Rotterdam-West) in kaart gebracht. Daarnaast hebben we groene buurtactiviteiten, van bomenwandelingen met een ecoloog tot planten- en stekjesruildagen georganiseerd. Zowel de initiatievenkaart als de activiteitenkalender hebben we online gedeeld. Groene initiatieven kunnen elkaar hierdoor vinden en onderling ervaringen uitwisselen, ze leren elkaar beter kennen en het groene netwerk verbreedt en versterkt zichzelf.
Buurt Bruist helpt bewoners ook bij het aanleggen van geveltuinen, vergroenen van gezamenlijke binnentuinen en nieuwe plannen maken voor plantsoenen en parken. Het ‘groenteam’ komt dan langs en geeft advies, van ontwerpschets tot plantadvies, contact met de juiste ambtenaar of tips bij het betrekken van de buren.
De Groene Connectie
De Groene Connectie is een regelrechte spin-off van Buurt Bruist. Tijdens de GGD-workshop ‘Slimme combinaties in zorg en groen’ in 2015 is de basisgedachte voor deze groen-blauwe gezonde verbinding ontstaan. Krachtgroen legde het fundament onder de Groene Connectie. We organiseerden de bijeenkomsten, waaruit dit groen-blauwe zorglint ontstond. Samen met de betrokken initiatieven kwamen de naam en de route op. We tekenden de eerste kaart en de Groene Connectie was ontkiemd. Deze spin-off overstijgt het Buurt Bruist-project dat ontstond uit het versterken van individuele kleinere groeninitiatieven; het is een coalitie van groennetwerken. En dat is mooi, het eigenaarschap van deze coalitie wordt nu geclaimd door de initiatieven zelf.
Met het maken van de kaart en het opzetten van de website kreeg de Groene Connectie zichtbaarheid en bekendheid. Vooral bij de overheid. De Groene Connectie is nu een coalitie van twintig groene bewonersinitiatieven die samen niet alleen een mooie groene wandelroute vormen van 8 kilometer, het is ook een middel om de onderlinge fysieke en sociale verbindingen te versterken. Zo is het mogelijk om dit stadsnatuurgebied te ontwikkelen als een ‘gezond stadslandschap’. Hierin worden in samenwerking met traditionele zorg- en welzijnpartijen alternatieve oplossingen gevonden voor burgerbetrokkenheid, participatie, inclusie, leefplezier, waardigheid, gezondheid en bewegen. Niet alleen voor een mooie groene route in eigen buurt, ook voor gezondheid, welzijn en participatie.
De Groene Connectie draagt bij aan de groene ruimtelijke ontwikkelplannen in Rotterdam-West. Door het smeden van de verbindingen tussen sociale netwerken, lokale groene initiatieven, waterschappen, welzijnsorganisaties en de gemeente Rotterdam ontstaat een gezond stadslandschap voor en door bewoners die de hele stad verrijkt.
Eigenaarschap
Door de jaren heen hebben we geleerd dat het gevoel van eigenaarschap essentieel is voor duurzame vergroening. Het groen wordt duurzaam gedragen en onderhouden als er gevoel van eigenaarschap is bij de gebruikers, betrokkenen en bij de stakeholders zoals gemeente en waterschappen.
We onderzoeken momenteel hoe en of de Groene Connectie in andere gebieden van Rotterdam navolging kan krijgen. We verkennen de lokale groene en sociale structuren per gebied en kijken alvast verder naar mogelijke onderlinge koppelingen van gebied naar gebied. Hoofdzaak blijft hierin om de ruimtelijke en sociale karakteristieken per gebied in het oog te houden en in beeld te krijgen wat er al leeft per gebied. Aansluiten op bestaande lokale initiatieven is van levensbelang, maar boven alles staat het gevoel van eigenaarschap. Dat zien we in Rotterdam. We zien het ook buiten de stad.
Naast de onontbeerlijke kleinschalige lokale initiatieven staan de grootstedelijke uitvoeringsprogramma’s op het gebied van klimaatadaptatie, de woningvoorraad die drukt op de groene ruimte en ook de onlangs in Rotterdam verschenen uitvoeringsagenda biodiversiteit. Wij zien een grote kans in het koppelen van deze programma’s aan de lokale kleine korrel van de stad. Dit zal wat extra communicatie en aandacht vergen, maar het perspectief zal zeer de moeite waard blijken. Als we samen door de verschillende schaalniveaus heen kunnen denken, dan gaan we een mooie groene gezonde én duurzame toekomst tegemoet.
Krachtgroen is een multidisciplinair ontwerperscollectief dat de kracht van groene ruimte in en om de stad ontwikkelt. Dit doen het al ruim tien jaar, samen met de gebruikers van die ruimte. Het collectief stimuleert groene initiatieven, slaat een brug tussen het sociale en het fysieke gebruik, initieert nieuwe vormen van beheer, coproduceert groene ruimte, regisseert groene top-downprocessen en bottom-upinitiatieven en maakt groen houdbaar. Daarnaast begeleidt Krachtgroen workshops voor gebiedsvisies en ontwikkelt nieuwe vormen van beheer. Als gebiedsontwikkelaars voor de groene ruimte adviseert Krachtgroen onder meer overheden, scholen en burgers.
