Dit artikel verscheen eerder in vakblad Groen. Groen biedt verdiepende en actuele artikelen over groen en natuur voor mensen in de stad en in het landschap. Word nu abonnee.

Meer plekken voor wilde bijen zijn hard nodig. Het aantal bijen in Nederland daalt sterk, doordat hun leefomgeving op het platteland ernstig wordt bedreigd. Het kunstwerk draagt bij aan verduurzaming, voorkomt bijensterfte en brengt deze problematiek onder de aandacht van stedelingen, die verantwoordelijkheid kunnen nemen door, samen met de rest van de buurt, de totem (en dus de bij) te onderhouden.

Door monocultuur en pesticidegebruik in de landbouw is er een sterke afname in het aantal vliegende insecten. Hun leefomgeving wordt verwoest. Zo blijkt uit Deens onderzoek dat in de afgelopen 20 jaar het totaal aantal vliegende insecten met 80 procent is afgenomen. Dit dreigt nog veel verder uit de hand te lopen en daar moet wat aan veranderen. Insecten hebben immers een belangrijke functie binnen ons ecosysteem: ze zijn verantwoordelijk voor de afbraak van dode dieren, het bestuiven van planten, het verspreiden van zaden, en ze vormen een bron van voedsel voor andere diersoorten. De afname in het aantal vliegende insecten kan dus ernstige gevolgen hebben voor het ecosysteem. En met veranderingen in ons ecosysteem kan onder andere de productie van ons voedsel, bouwmateriaal, brandstof en grondstoffen in gevaar komen.

Tijgerwormen

Onder de vliegende insecten is de bij een belangrijke speler die het zwaar heeft. De bij lijdt bijvoorbeeld onder pesticidegebruik in de landbouw, doordat dit zijn voedsel vergiftigt. Zijn leefomgeving wordt nog verder beperkt door de monocultuur. Bijen kunnen hierdoor minder makkelijk een nest opbouwen. Dit betekent dat het voor bijen moeilijk overleven is op het platteland. Om het (verder) uitsterven van bijensoorten te voorkomen, moeten dringend leefbare situaties voor de bij worden gecreëerd.

Door de veranderde leefomgeving is de wilde bij een vluchteling geworden die onderdak en eten nodig heeft: de RefuBee. Om dit te veranderen bedacht kunstenaar Hans Kalliwoda het project BeeTotems for RefuBees. BeeTotems zijn 3D-geprinte verticale tuinen, die uit geheel gerecycled en veilig materiaal bestaan en in de wijken en straten van de stad geplaatst kunnen worden. De totem is gevuld met verschillende bloemen en planten en in het midden van een totem bevindt zich een buis met tijgerwormen, die organisch keukenafval eten. Het zijn dus circulaire, levende straatobjecten en ze vormen een ideale leefomgeving voor de wilde bij.

Bijensterfte

Kalliwoda zelf is experimenteel kunstenaar en geïnspireerd door het totemisme: het idee dat een totem de samenhang van een samenleving symboliseert. Met BeeTotems for RefuBees symboliseert Kalliwoda de samenhang tussen het platteland en de stad en de invloed van beide op onze biodiversiteit. Daarnaast zorgt de opvallende verschijning van een totem, midden in de openbare ruimte van de stad, voor bewustwording voor het probleem van bijensterfte bij voorbijgangers en buurtbewoners.

Deze bewustwording is een belangrijk onderdeel van het project: voor stadbewoners is de bijenproblematiek misschien abstract. Hoe afhankelijk onze manier van leven is van ons ecosysteem wordt door een stedeling niet dagelijks ervaren. Bij hen ligt echter ook de oplossing.

Aan iedere geplaatste totem wordt een groep verzorgende buurtbewoners verbonden. Zij tekenen vrijwillig een convenant. Dit is tweeledig: aan de ene kant wordt vastgesteld dat er sprake is van verzorging, waardoor de totem kan floreren, aan de andere kant waarborg je hiermee dat de buurtbewoners zelf graag zorg willen dragen voor dit project en bijdragen aan een oplossing.

De verzorgers worden op hun taak voorbereid door de organisatie achter BeeTotems for RefuBees. Zo ontstaat een gezamenlijk project voor de gehele buurt: het is zowel een centraal punt van samenkomst, als een aanknopingspunt voor gesprekken. Op deze manier wordt een buurt met behulp van BeeTotems groener en socialer. Het vormt een zichtbare en tastbare reminder dat iedereen verantwoording draagt voor ons ecosysteem.

Natuur- en milieubeheer

Het project verspreidt cruciale en noodzakelijke kennis over biodiversiteit, het belang van bestuivers, de knelpunten in onze voedselvoorziening, en over circulariteit en duurzaamheid. Het kunstwerk kan tevens als educatief uitje dienen, er is een programma aan gekoppeld die de problematiek en met name de oplossing inzichtelijk maakt. De BeeTotem betrekt zo stedelingen bij de vergroening van hun stad en geeft ze een actieve rol in natuur- en milieubeheer. En dat in de openbare ruimte. In de dagelijkste leefomgeving van stadbewoners. Want juist daar kan het verschil worden gemaakt.

De eerste BeeTotem is vorig jaar geplaatst in Amsterdam en dit jaar wordt in deze stad het project uitgebreid. Ook andere steden kunnen zich aanmelden en zo op kunstzinnige en sociale manier vergroening in de hand werken.
 


Door Ernst van Deursen