Door Sjors de Vries, directeur en ruimtelijk strateeg bij RUIMTEVOLK
'Nu nog een lintje erom en jullie land is helemaal af'. Het was een bekende grap van mijn buitenlandse vrienden over ons keurig aangeharkte landje. En zij waren niet de enige die er zo over dachten. Sinds eind 20e eeuw was ook in onze samenleving - en met name in de politiek - de heersende opvatting dat Nederland wel zo'n beetje ingericht was. Af. Klaar. Vervolgens zijn we achterover gaan leunen en in een diepe slaap gesukkeld. En gaan dromen over hoe we vanuit een vrije neo-liberale sturing de laatste puzzelstukjes in stad en landschap konden gaan leggen.
Maar die oude puzzel blijkt nu kinderspel. De ecologische crisis, klimaatverandering, de energietransitie en de groeiende sociale ongelijkheid hebben ons hard wakker geschud. De opgaven en bijbehorende ruimteclaims zijn 'next level' en we zien ons geconfronteerd met een heel nieuwe puzzel. Maar nu voor gevorderden. Een ruimtelijke puzzel met veel meer stukjes, waarin transformatie van stad en platteland, het combineren van opgaven, nieuw rentmeesterschap, vormgeven aan eigenaarschap en democratische legitimatie in elkaar moeten worden gelegd. Een puzzel ook die niemand alleen kan leggen.
Het goede nieuws: maatschappij, wetenschap en politiek zijn zich daar ook steeds beter van bewust. Het inzicht breekt bovendien door dat scherpere ruimtelijke keuzes en een grotere (deels sturende, deels kader stellende, deel stimulerende) rol van overheid - en met name de Rijksoverheid - hard nodig is. Het slechte nieuws: diezelfde overheid lijkt pas net wakker en nog geen idee te hebben hoe ze dit moet moet gaan vormgeven. En het overgrote deel van de markt acteert en innoveert pas als de overheid kaders en regels stelt. We verliezen dus veel kostbare tijd.
Het recente IBO-RO advies 'Van woorden naar daden: over de governance van de ruimtelijke ordening' gaat exact over dit vraagstuk. Hoe komen we van die nieuwe ruimtelijke agenda, zoals onder andere prima uiteengezet in de NOVI, naar een nieuwe governance. Naar actie en uitvoering. Ik mocht een bescheiden bijdrage leveren als lid van het expertpanel. Het fundament van het advies wordt gevormd door tien 'ijkpunten' voor ruimtelijke governance - met een grote rol voor Rijk en regio. Deze zijn vervolgens uitgewerkt in 27 adviezen. Ondanks dat een deel van de adviezen blijft steken in weinig directe handelingsperspectieven voor met name lokale overheden - niet onbelangrijk gegeven de decentralisatie in het ruimtelijk domein - kan ik het rapport alle ruimtemakers in Nederland van harte aanbevelen.
De opstellers stellen terecht: de urgentie is hoog en we moeten de vrijblijvendheid nu echt voorbij. Hoog tijd dat we ruimtelijke complexiteit recht in de ogen kijken en het lintje gebruiken om de gebieden af te zetten - van buurt tot regio - waar we grote verbouwing met elkaar gaan vormgeven. Waar we samen weer ruimte gaan maken.
