In Nederland lopen op dit moment veel duurzame initiatieven voor bestaande woningen. Naast een initiatief om tot de installatie van 100.000 hybride warmtepompen per jaar te komen is isolatie een populair thema. Zo zou er voor de huishoudens met de slechts geïsoleerde woningen een isolatievoucher moeten komen van 2.000 euro. En er is de een aangenomen motie van de ChristenUnie en GroenLinks die oproept tot het opnemen van een nationaal isolatieprogramma.
Isolatie is populair
Isoleren lijkt populair onder woningeigenaren en is een bewezen effectieve manier om met verduurzamen aan de slag te gaan. Isolatie is zelfs populairder als maatregel dan zonnepanelen, iets wat mij wel verrast. De mogelijkheid om stap voor stap aan de slag te gaan met isolatie en aandacht voor spijtvrij verduurzamen maakt extra inzet op dit thema bijna onvermijdelijk. De oproep voor een nationaal isolatieprogramma is daarom niet gek en wordt onderstreept door een brede coalitie van partijen: van de Consumentenbond en NVDE tot Natuur & Milieu. Bovendien zou drie op de vier woningen in Nederland nog niet voldoende zijn geïsoleerd (lager dan energielabel B), dus valt er een hoop te behalen aan CO2 en energiereductie.
De tijd lijkt rijp voor extra inzet op isolatie
De tijd lijkt rijp voor extra inzet op isolatie. Niet alleen loopt het tempo van grootschalige renovatieprojecten achter, ook is het realiseren van aardgasvrije wijken lastiger dan gedacht. Tel hierbij op dat er steeds meer duidelijkheid is over wat ‘no-regret’ (spijtvrije) isolatie daadwerkelijk is en we krijgen het gedroomde beeld van opschaling in zicht. Dit laatste punt wordt ook wel de ‘standaard en streefwaarden’ genoemd. Het idee is dat met standaarden van isolatie opschaling en kostenreducties mogelijk zijn. Of dit laatste daadwerkelijk gaat lukken, is met de sterke prijsstijging van grondstoffen en bouwmaterieel nog maar de vraag. Het tekort aan uitvoerende partijen is mogelijk een probleem, hier kom ik later nog op terug.
Uit de lobby voor het nationaal isolatieprogramma komt het beeld naar voren dat eigenaren zitten te wachten op stevige inzet. Zo wil maar liefst twee derde van de woningeigenaren dat woningisolatie een plek krijgt in het regeerakkoord, aldus een rapport van I&O Research dat is opgesteld om deze lobby extra kracht bij te zetten.
Bron: I&O Research
Hoe moet zo’n nationaal isolatieprogramma er uit zien?
Alleen oproepen tot een programma om meer te isoleren is niet voldoende, het gaat uiteindelijk om het praktisch uitvoeren. Daarom leek het mij nuttig om naar de position paper van de Consumentenbond, Energie-Nederland, Koninklijke Bouwend Nederland, Natuur & Milieu en de Nederlandse Vereniging Duurzame Energiedie te kijken en dit van feedback te voorzien.
Volgens de position paper zou tot 2026 er 2 miljard euro in woningisolatie moeten worden geïnvesteerd. 1 miljard moet dan gaan naar de verhuursector, waarmee 100 duizend woningen met een slecht energielabel (E/F/G) kunnen worden aangepakt. Het isoleren van koopwoningen krijgt ook aandacht. De focus ligt hier niet op labelstappen, maar op het maken van kleinere stappen. Er zou een isolatievoucher van 2.000 euro voor eigenaren van slecht geïsoleerde woningen beschikbaar worden gesteld. Op deze manier zouden 104 duizend woningen per jaar geïsoleerd moeten worden. De ISDE subsidie (subsidie op twee of meer isolatiemaatregelen) zou verhoogd moeten worden en opengesteld aan particuliere verhuurders. Tot slot moet de huidige route van het verhogen van de aardgas- en verlagen van de elektriciteitsrekening doorgezet worden.
De aanpak richt zich dus breed op het aanmoedigen van meer isolatiemaatregelen conform de komende standaard en streefwaarden. Dit laatste is van belang, omdat door het ontbreken van heldere isolatierichtlijnen er een hoop isolatie is toegevoegd die achteraf van te matige kwaliteit bleek.
Het nationaal isolatieprogramma omvat indirect een plan tot 2030. Allereerst de isolatievouchers voor ‘kleinere’ maatregelen en uitbreiding van de ISDE subsidie. Daarna de uitwerking van een verplichte isolatienorm voor woningen die vanaf 2030 worden gekocht of gerenoveerd. In 2025 moet duidelijk zijn of deze verplichting er komt. Verder onderzoek naar hoe deze verplichting vorm kan krijgen bij verkoop en renovatie, is dan nog nodig. Een ding is duidelijk: het controleren van gemiddeld 200 duizend verkochte woningen per jaar is ondoenlijk.
Is het een slim plan en levert het voldoende op?
Met al deze informatie in het achterhoofd: is deze opzet voor het nationaal isolatieprogramma slim? Als de overheid jaarlijks 208 miljoen euro beschikbaar stelt in de vorm van vouchers van 2.000 euro, zijn na tien jaar meer dan een miljoen woningen geïsoleerd. Dat is in ieder geval de belofte van het isolatieprogramma.
De daadwerkelijke effecten van dit programma worden echter overschat. In hetzelfde I&O-rapport wat dit isolatieplan moet ondersteunen is gekeken naar de motivatie van woningeigenaren om over te gaan tot isoleren. Slechts 9 procent van de mensen die recent hun woningen isoleerden gaf aan dat dit kwam door de subsidiegelden. Die lijn doortrekkend, zal het effect van de vouchers dus 90 duizend woningen in plaats van een miljoen geïsoleerde woningen zijn. Dat klinkt al wat minder aantrekkelijk.
De daadwerkelijke effecten van dit programma worden overschat
Kijken we naar de ISDE-subsidie (voormalige SEEH), waarbij twee isolerende maatregelen nodig zijn, dan zien we een ander beeld. Er is regelmatig kritiek op deze regeling, omdat één maatregel niet in aanmerking komt, maar is dit wel terecht? Hetzelfde rapport laat zien dat 30 procent maar één isolerende maatregel had genomen als de subsidie niet een tweede had aangemoedigd. Deze maatregel is dus op het oog een factor drie keer zo effectief als de vouchers.
En dan die vouchers. In de position paper wordt naar Engeland als inspiratie gewezen (Green Homes Grant Funding). Het was wel zo interessant geweest om dan ook de resultaten daarvan te belichten. De uitrol van deze vouchers ging namelijk niet erg vlot. 86 procent van de eigenaren gaf in februari aan slechte ervaringen te hebben met het aanvraagproces. In maart werd het programma geschrapt. Slechts 10 procent van de beloofde 600 duizend woningen is uiteindelijk van isolatie voorzien.
Het belangrijkste punt waar in de position paper niet over gesproken wordt en wat verband houdt met de Engelse tragedie hierboven: het aanbod. Ja, het magische aanbod van isolatiemateriaal, vaklui en processen. We hebben enorm veel mensen tekort en materiaal is een stuk duurder geworden. Wat gebeurt er als je in deze overspannen markt nog eens de vraag extra gaat aanmoedigen? Juist, grote stijgingen in de kosten en uitvoering van isolatiemaatregelen. In Engeland zijn gevallen bekend van prijsstijging tot wel 66 procent. Het plan kwam in die zin te snel, waardoor de markt zich niet kon voorbereiden op de toegenomen vraag en het inrichten van de juiste processen. De roep vanuit Engeland nu? Het ontwerpen van een ‘National Retrofit Strategy’ die langetermijnzekerheid moet bieden.
Hoe dan wel: meer uitvoering en organisatie van het aanbod
Het nationaal isolatieprogramma is een nobel doel, dat ik steun. Zoals zoveel van dit soort programma’s zit de complexiteit hem in de uitvoerbaarheid en efficiency van zo’n programma. Ik heb twijfels bij de effectiviteit van de vouchers om daadwerkelijk tot een grote groei aan extra isolatiemaatregelen te komen. Mijn tweede punt van kritiek is dat wanneer deze vouchers inderdaad dusdanig aantrekkelijk zijn dat er een grote vraag naar maatregelen op gang komt, ik me afvraag of de markt deze snelle piek wel aankan. Eerder zagen we al in dat bij het tijdelijk verhogen van de isolatiesubsidie lang niet alle eigenaren op tijd geholpen konden worden.
De parallel met Engeland is hier bijna op één op één te trekken. 2022 als lanceerdatum voor de vouchers komt erg snel om nog extra personeel op te leiden en processen te optimaliseren. Resultaat kan dan een regeling zijn die complex en ingewikkeld is met sterke stijging van de prijzen. Ik zie al een probleem ontstaan met de rol van particuliere verhuurders en het wel/niet in aanmerking komen voor isolatievouchers. 15 procent van de Nederlandse woningen maakt deel uit van VvE’s met versnipperde eigendomsverhoudingen. Toch handig hier ook een oplossing voor te bedenken.
Er is behoefte aan isolatienormen
Vanuit het aanbod gedacht is er behoefte aan isolatienormen, zodat duidelijk is wat spijtvrij verduurzamen is. Een focus op dit verplichten vind ik minder interessant. Laten we er eerst maar eens voor zorgen dat onze subsidieregelingen en financieringsmogelijkheden langjarig beschikbaar zijn en daarmee betrouwbaar. Daar kan zowel de consument als marktpartij op bouwen. Tot slot: we hebben een tekort aan vaklui, dus is het een gek idee als we een deel van die miljoenen euro’s voor opleidingen, automatisering en gemakkelijke processen gebruiken?
Meer lezen van Sven Ringelberg? Lees dan zijn andere artikelen op Stadszaken of bezoek zijn website Transitiepaden.