Beide proeftuinen komen uit een andere startronde en kijken daarom op een andere manier naar de voortgangsrapportage. Proeftuin Nijverheid in Hengelo dateert van oktober 2018 en kreeg 4,25 miljoen euro subsidie voor het aardgasvrij maken van de buurt, Proeftuin Berkum in Zwolle komt uit de tweede ronde van oktober 2020 en kreeg 4 miljoen euro.

Proeftuin Nijverheid in Hengelo: 'Het moet gedepolitiseerd'

In Hengelo zijn ze voorlopig erg tevreden met Proeftuin Nijverheid. Door te doen komt de gemeente er achter hoe moeilijk het is om betrokken partijen, zoals bewoners en woningcorporaties, met elkaar te verbinden en gunstig te stemmen. ‘We zijn goed op weg. Juist die complexiteit leert ons ontzettend veel. Die kennis kunnen we delen met andere gemeenten en levert ons weer een kennisvoorsprong op’, zegt projectmanager Remco Cremers.

De projectmanager geeft een voorbeeld: ‘We spreken veel met bewonersorganisaties. Het is goed dat zij gehoord worden. Tegelijkertijd nemen zulke gesprekken ook veel tijd in beslag, en de organisaties spreken niet altijd namens een groep. Ze laten soms dus geen representatief geluid horen. Het duurde twee jaar om te leren dat zij soms voor zichzelf spreken. De gemiddelde bewoners voelen zich het beste vertegenwoordigd.’

Deze les kan Proeftuin Nijverheid meenemen naar de toekomst, mits de middelen daarvoor er zijn. ‘Daarom blijven veel proeftuinen achter ten opzichte van wat mensen ervan verwachten. Zonder de nodige middelen kunnen we er niet te veel van verwachten. Het mag niet zo zijn dat we wel de taken, maar niet de knaken krijgen. Een woning verbouwen met een lege gereedschapskist wordt lastig. Daarom zijn wij ook de enige proeftuin die geen einddatum heeft gesteld. Omdat wij die in 2018 niet konden voorzien’, aldus Cremers.

Hij pleit voor langjarig beleid: ‘Ik ben echt van mening dat de energieopgave gedepolitiseerd moet worden. Rust, reinheid en regelmaat is heel belangrijk. Die vierjaarspolitiek, waarin we elke vier jaar afhankelijk zijn van de plannen van een nieuwe regering, doet de energietransitie geen goed.’

Het betekent dat er soms gekozen moet worden voor een tussenoplossing, terwijl dat voor de lange termijn misschien niet de goedkoopste en beste oplossing is. ‘Onze voorkeur gaat naar een warmtenet uit, maar dat is heel duur. Het is nog niet rendabel voor bewoners, daarom moeten zij kiezen voor een tussenoplossing. Woningcorporaties zitten daar niet echt op te wachten’, zegt Cremers. ‘En met welke arbeidscapaciteit gaan we 1.300 woningen per jaar van het aardgas halen?’

Proeftuin Berkum in Zwolle: 'Gesandwitcht tussen belangen'

In de Proeftuin Berkum in Zwolle kunnen ze zich wel vinden in dat verhaal. ‘Het is een tijdrovend proces. En als kijkt naar de kosten, dan gaan we het met de investeringsgelden niet redden. Per woning zijn we ongeveer 40 tot 60 uur bezig’, vertelt Joke Kok, procesmanager van het programma Energietransitie. ‘Dan gaat het ook erg lang duren om woningen van het aardgas af te halen. Maar dat is ook niet ons doel. Ons doel is om de woningen daarvoor klaar te maken.’

Ook dat doel vergt tijd. Hoe wordt het traject zo aantrekkelijk mogelijk voor alle partijen? ‘Wat zijn de kosten voor de inwoners en voor de corporatie? We laten vier systemen helemaal doorrekenen en vragen in een enquête naar voorkeuren van de mensen. Pas dan gaan we de wijk in. Voorlopig gaat dat allemaal heel soepel.’

Toch ziet Kok ook wrijving: ‘Je bent gesandwicht tussen de belangen van het Rijk en de belangen van de inwoners. We hebben nog geen goede betaalbare oplossing voor iedereen. Vanuit het programma wil men graag dat we renderen, maar we kunnen de mensen ook niet dwingen. En dat moet je ook niet willen.’

‘Maar gelukkig gaat het nu nog goed’, eindigt ze. ‘De bereidwilligheid om ons te helpen vanuit het Rijk is er. Er zijn veel experts die ons in contact brengen met andere partijen. Daarom zijn we erg blij met de extra ondersteuning, de leercurve is hoog.’