Medio februari bracht het RIVM naar buiten dat houtkachels verantwoordelijk zijn voor 23 procent van de fijnstofuitstoot, waar eerder van tien procent werd uitgegaan. Houtkachels en -haarden blijken dus vervuilender dan gedacht. Ook voor februari nam de aandacht voor de schadelijke effecten van houtstook al enige jaren toe. Dit resulteerde vier jaar geleden in de lancering van de Stookwijzer. Een app en website die aan de hand van kleuren aangeeft wanneer het verantwoord is om te stoken.

De Stookwijzer, die in het hele land te gebruiken is, wordt mede mogelijk gemaakt door de gemeente Nijmegen, het programma Slimme en Gezonde Stad van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Energieonderzoek Centrum Nederland. Om deze reden werd de Stookwijzer in de Gelderse stad gelanceerd.

Lokale omstandigheden

Hoewel houtstook in heel Nederland overlast kan geven, zorgt het stedelijke karakter van Nijmegen ervoor dat de hinder daar nog groter kan zijn. De Nijmeegse wethouder Harriët Tiemens (GL) geeft aan de dat de stooksituatie varieert in Nederland en afhankelijk is van de heersende luchtkwaliteit en windsnelheid, maar dat het bekend is dat de kustprovincies meer doorwaaien dan andere provincies. Hierdoor blijft rook minder hangen. ‘Daarom is het goed dat Stookwijzer een lokaal advies geeft dat gebaseerd is op lokale luchtkwaliteit en lokale meteorologie. Deze gegevens worden elk uur ververst. Hiermee heeft de stoker een advies dat past bij zijn stookomgeving.’ Ze geeft aan dat overlast over het algemeen in alle stadsdelen voorkomt.

De uitstoot en overlast van kachels wordt volgens Tiemens beïnvloed door een veelheid aan factoren, zoals bijvoorbeeld weersomstandigheden. ‘Bij mistig of windstil weer vindt nauwelijks verdunning van de houtrook plaats. Leeftijd, onderhoud en dimensionering van de kachel hebben ook invloed. Maar ook het stookgedrag, denk daarbij aan het gebruik van goed gedroogd hout en de opbouw van het hout in de kachel.’ Dit laatste is belangrijk is belangrijk voor een goede verbranding.

De digitale toepassing en de media-aandacht voor stoken dragen volgens Tiemens bij aan de toenemende bewustwording over de effecten van houtstook op omgeving en gezondheid. ‘Dit heb je nodig om op termijn over te kunnen gaan naar verdergaande regulering en mogelijk een verbod bij bepaalde weersomstandigheden of een algeheel verbod.’

Verbieden is lastig

Zo’n verbod kan echter niet zomaar doorgevoerd worden, want daarvoor is het instrumentarium dat een gemeente heeft te beperkt. Tiemens: ‘Gemeenten kunnen de aanwezigheid van houtkachels niet verbieden. Houtkachels zijn namelijk als product toegestaan op de (Europese) markt. Ook is er nauwelijks ruimte om lokale regels te stellen voor de aanleg van het rookgaskanaal (schoorsteen), omdat daarover al regels zijn gesteld. In het Bouwbesluit 2012 en bij inwerkingtreding van de Omgevingswet het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (Bbl).’

‘Op dit moment is er nog geen uniforme meetmethode en ontbreekt een beoordelingskader om overlast te kwantificeren. Zonder dit instrumentarium is het lastig om lokaal regels te stellen en deze te handhaven. Een van de thema’s binnen het Schone Lucht Akkoord (SLA) is gericht op de aanpak van de uitstoot van houtstook. Vanuit de Rijksoverheid wordt onderzoek gedaan naar een meetmethode en het opstellen van een beoordelingskader. Binnen de pilot van het SLA wordt in samenwerking met gemeenten, waaronder Nijmegen, gekeken naar de toepasbaarheid van deze instrumenten en op welke wijze overlast van houtstook wel te reguleren kan zijn. We staan dus welwillend tegenover strengere en duidelijke regelgeving’, vervolgt Tiemens.

Anita Nijboer, partner omgevingsrecht bij Kennedy Van der Laan, beaamt dat handhavend optreden lastig is. ‘In het Bouwbesluit staat dat het verboden is om voor de omgeving op hinderlijke of schadelijke wijze rook, roet of stof te verspreiden. Er bestaat echter nu nog geen consensus over hoe schadelijk houtkachelrook is.’

De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft vandaag, 31 maart 2021, nog besloten dat een handhavingsverzoek van een inwoner van Leeuwarden is afgewezen. Hij ervoer overlast van houtstook en stelde dat de uitstoot schadelijk was voor de gezondheid. Daarom wilde hij dat de gemeente handhavend zou gaan optreden. De Afdeling oordeelde dat er op dit moment geen algemeen aanvaarde inzichten bestaan over de beantwoording van de vraag of, en zo ja, onder welke omstandigheden en bij welke frequentie rook afkomstig van het gebruik van een houtkachel schade aan de mens toebrengt en oordeelde daarom dat het verzoek terecht was afgewezen.

Nieuwe richtlijnen

Nijboer zegt dat op 1 januari 2022 wel nieuwe Europese wetgeving omtrent houtkachels van kracht gaat, de Europese Ecodesign-richtlijn moet dan in de Nederlandse wetgeving geïmplementeerd zijn. Een verbod op stoken is dan nog steeds niet mogelijk, maar er staan wel eisen voor gebruik en in handel brengen van houtkachels in. Bijvoorbeeld over de hoeveelheid fijnstof die een kachel mag uitstoten. Hiermee zouden de schadelijke effecten al moeten verminderen.

Daarnaast wordt op 1 januari 2022 de Omgevingswet van kracht. Deze wet biedt mogelijkheden om in een Omgevingsplan nadere regels op te nemen, bijvoorbeeld over de maximale waarden voor roet en fijnstof. Hierdoor is wellicht een lokaal verbod binnen een bepaald gebied van een gemeente of een verbod op een bepaald tijdstip wel mogelijk. ‘Een volledig verbod is echter niet aan de orde’, stelt Nijboer.

Harriët Tiemens zegt dat gemeenten meer handvatten nodig hebben om de uitstoot en overlast van houtkachels te kunnen aanpakken. ‘Denk hierbij aan een de meetmethode en beoordelingskader om uitstoot en overlast vast te stellen. Landelijke regulering van de installatie van houtkachels en onderhoud van houtkachels, vergelijkbaar met de nieuwe gasketelwet, zou ook kunnen helpen. Bij verkeerde installatie en/of slecht onderhoud kunnen houtkachels minder goed werken en daardoor een hogere uitstoot veroorzaken.’