Door Geurt van Randeraat, gebiedsontwikkelaar en partner bij SITE Urban Development

Het Planbureau voor de Leefomgeving concludeerde begin deze maand na een analyse van partijprogramma’s dat de thema’s mobiliteit & bereikbaarheid, klimaat & energie, landbouw, voedsel & natuur en de woningmarkt nog maar slecht met elkaar integreren. Terecht, want politieke partijen komen traditiegetrouw met gekaderde deeloplossingen.

Met het opheffen van een cruciaal Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) in 2010 is alles wat ruimtelijk neerslaat in een verkokerd bureaucratisch systeem terechtgekomen. Verschillende beleidsvelden werken elkaar tegen en de ruimtelijke ordening loopt vast. De gevolgen zijn inmiddels duidelijk zichtbaar. Er is sprake van een enorm woningtekort, we halen de klimaatdoelen niet stikstof blijft een probleem. Gemeenten komen er onderling niet uit om plekken te vinden voor hernieuwbare energie. Ook boeren roeren zich in de discussie, want hun landbouwgrond moet herzien worden en is de troefkaart die steeds vaker getrokken wordt.

Het nieuwe kabinet zal echt uit een ander vaatje moeten tappen. Met meer visie en lef, want de bestaande verkokering is nu té goed georganiseerd. Doen we niks, dan brokkelt de kwaliteit van de ons zo geroemde ruimtelijke ordening brokkelt langzaam verder af. Hier zeven te nemen stappen.

1. Stel een ‘Minister van Ruimte’ aan, niet van ‘Wonen’

In de breed gesteunde Actieagenda Wonen van 17 februari jongsleden wordt nadrukkelijk gesproken over de noodzaak om meer woningbouwlocaties beschikbaar te krijgen. De ruimte die daarvoor nodig is concurreert met ruimteclaims vanuit werken, energie, nieuwe natuur, water, mobiliteit, landbouw en recreatie. Met de roep om een Minister van Wonen (of Bouwen, zoals het ook genoemd wordt) gaan we dit niet oplossen. Die kijkt maar naar één koker: wonen. Combineer vraagstukken, werk gebiedsgericht en laat een Minister van Ruimte in het kabinet de doorslaggevende stem hebben over alle besluiten die een ruimtecomponent hebben.

2. Benoem een aantal cruciale ‘Nieuwe Sleutelgebieden’

De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) noemt veertien verstedelijkingsgebieden en zestien herstructureringsgebieden. Deze gebieden bevinden zich vooral in de centra van de grotere steden. Plekken die een groot deel van de ruimtelijke problemen ongemoeid laat. Voeg aan deze omgevingsvisie Nieuwe Sleutelgebieden toe.

Dit zijn cruciale gebieden met een opeenstapeling van uitdagingen. Zeven gebieden liggen voor de hand: Het veenweidegebied van het Groene Hart tussen Abcoude en IJsselstein, Noord-Holland Noord, Noordoost Groningen, de Flevopolder, De Veluwe, Venlo-Roermond en Midden-Brabant. Gebieden die met een vernieuwend perspectief, innovatieve duurzame landbouw, woningbouw en duurzame energie een oplossing kunnen bieden voor de ruimtelijke problematiek in het land.

3. Stop subsidies en denk vanuit geïntegreerde investeringsfondsen

Bij een integrale opgave zeg je niet: ‘Zoek een plek voor windmolens’, maar stel je een complete vraag. Een vraag die leidt tot meer creativiteit, tot verbinden van geldstromen en oplossingen die meer dan één probleem tegelijk aanpakken.

Stop met losstaande subsidieprogramma’s zoals Woningbouwimpuls, Volkshuisvestingsfonds, Groeifonds, Landbouw transitie, Bosstrategie en de vele provinciale subsidies. Herdefinieer de opgave, stel een nieuwe vraag. Voeg het merendeel van deze subsidiepotten samen in gebiedsgerichte, geïntegreerde fondsen voor de veertien Verstedelijkingsgebieden, de zestien Herstructureringsgebieden en de zeven Nieuwe Sleutelgebieden.

4. Zet ondernemerskracht in met brede privaat-publieke allianties

De organisatie van de ruimtelijke ordening in Nederland is veel te veel een bureaucratie. Het bedenken van beleidsvisies en inrichtingsprincipes is vrijwel volledig een overheidsaangelegenheid. Ondernemers worden nauwelijks of vaak te laat betrokken bij grote vraagstukken. Zonde, want de kracht van slimme en creatieve ondernemers blijft dan onbenut. Ik pleit voor brede privaat-publieke samenwerkingen met duidelijke doelen en concrete investeringsafspraken. Betrek Nederlandse, getalenteerde ontwerpers die plannen bedenken met synergie en die de ruimtelijk puzzel wél kunnen oplossen. Stel als Rijk de juiste vraag en pak de regierol.

5. Ontwikkel een verleidelijk perspectief voor de landbouwsector

Stel innovatie in de landbouw en voedselsector als nationaal prioritair programma. Creëer daar een groeifonds voor. Biedt de agrarische sector perspectief, maar geef keihard mee dat de toekomst van landbouw en voedsel een duurzame, circulaire, diervriendelijke en biologische is. Stel concrete doelen op om binnen afzienbare tijd deze transitie op gang te krijgen. Zo creëren we een verleidelijk en realistisch toekomstperspectief voor Sleutelgebieden als Noordoost Groningen, Midden-Brabant en het Veenweidegebied van de Randstad.

6. Zet het klimaatprobleem in als aanjager voor innovaties

Stop per direct met het huidige systeem van Regionale Energie Strategieën (RES). Maak rigoureuze keuzes ten gunste van het klimaat en daarmee samenhangende problemen. Maak van het Groene Hart het Blauwe Hart. Laat de dalende veenweidegebieden voor een groot deel ‘vernatten’. Creëer nieuwe plassen en een landschap van petgaten en legakkers (zoals Loosdrecht, Vinkeveen en Nieuwkoop). Laat hier een variëteit aan groen, gras, bos, recreatiewoningen, duurzame voedselproductie, innovaties met algen, eiwitfarms en viskweek ontstaan. Maak hiervan een ‘Nationaal Grand Project’. Geef ondernemers de ruimte om met invulling en voorstellen te komen en wees daarin ruimhartig. Zolang men maar met integrale oplossingen komt die op meerdere urgente vraagstukken antwoord geeft.

7. Gebruik nieuwe woningbouwlocaties als katalysator

Maak in een aantal Nieuwe Sleutelgebieden grootschalige woningbouw onderdeel van de opgave. In Noord-Holland Noord kunnen langs het openbaar vervoer netwerk meerdere nieuwe locaties ontstaan. Net als in Almere, Lelystad en locaties rond de Veluwe langs het OV-netwerk tussen Arnhem, Amersfoort en Zwolle. Geef in het integrale perspectief een klap op een aan aantal grote woningbouwlocaties die al veel te lang een discussie zijn, zoals de Rijnenburgpolder bij Utrecht en Vathorst West in Amersfoort.

Maar ook hier: doe dit onder de harde voorwaarde dat de private partijen met een integraal totaalbod komen. Een plan inclusief OV-verbinding, klimaatadaptatie en energietransitie. Stel daar als lokale overheid geen aanvullende eisen bovenop. Participeer als overheid niet in de grondexploitatie, maar stel eventuele overheidsgrondeigendommen tegen agrarische waarde ter beschikking en zorg voor voldoende ambtelijke capaciteit voor de procedures.