Door landschapsarchitect Martijn Al en stedenbouwkundige René Kuiken. Dit artikel verscheen in uitgebreidere vorm in vakblad Groen.
Gemeente Haarlem werkt al lang aan het verbeteren van de westelijke entree van de stad. Zo werd in 2011 door de aanleg van een fly-over een van de belangrijkste invalroutes van Haarlem verlegd. Het autoverkeer naar de stad wordt daarmee omgeleid via bedrijventerrein Waarderpolder en vermijdt het de straat Amsterdamsevaart. In 2010 heeft een team onder leiding van gemeente Haarlem de Gebiedsvisie Oostradiaal opgesteld, waarin de kansen die ontstaan door aanpassingen aan de verkeersstructuur onderzocht zijn. Zoals mogelijkheden om de openbare ruimte, langzaamverkeerverbindingen en recreatiemogelijkheden te verbeteren.
Een van de belangrijkste kansen die onderkend werd, was het doortrekken van de voormalige trekvaart vanuit Amsterdam, die gedempt was in de jaren zeventig. Het realiseren van een gracht heeft echter veel voeten in de aarde en zal nog enige tijd duren. In de tussentijd ontstond de mogelijkheid om met tijdelijke ingrepen de verblijfskwaliteit te versterken: door een tijdelijke openbare ruimte te ontwikkelen die plek biedt voor ontmoeting en sociale interactie en daarmee bijdraagt aan verbinding binnen de aanliggende woonwijk die weinig openbare ruimtes en groen kent.
Handhaven asfalt
De uitdaging binnen dit project was het behalen van een maximale ruimtelijke kwaliteit uit een, ten opzichte van de grote oppervlakte van het plangebied, zeer beperkt uitvoeringsbudget. Het afvoeren van al het asfalt uit de op te heffen rijweg zou het overgrote deel van het uitvoeringsbudget vergen. Door het asfalt grotendeels te handhaven komt budget vrij voor de tijdelijke inrichting van een levendige en groene esplanade.
Er is gezocht naar minimale ingrepen die er zorg voor dragen dat de voormalige rijweg de uitstraling krijgt van een voetgangersgebied. Daarbij is ernaar gestreefd om de openbare ruimte ruimtelijk gezien een maximale breedte te geven. Dus geen asfaltbaan tussen twee groenstroken, maar asfalt en groen verweven tot één brede openbare ruimte. Dit wordt bereikt door stukken uit het asfalt te zagen en die vervolgens in te planten met bloeiende planten en siergrassen. De boulevard wordt tevens onderscheidend van de gewone rijweg gemaakt door deze deels Kawasaki-groen te verven met lijnen, sport- en spelaanleidingen.
In het verleden heeft de Amsterdamsevaart altijd een continu profiel gehad. De trekvaart en een bomenrij waren drager van de hele straat. In de tijdelijke situatie wordt de continuïteit in deze entree van Haarlem gezocht in een doorlopende haag, groene verf op het asfalt, vergroening van het asfalt en tot slot door de omgeving van de esplanade is in te zaaien met een inheems bloemenmengsel.
Verblijfsgebied
Vanwege de lengte van de esplanade is gezocht naar variatie in beleving, zodat het interessant is om de hele route te wandelen. Telkens wisselende vaste planten en heesters zorgen voor een boeiende wandelroute. Daarnaast varieert het programma. Langs de esplanade komt een aantal zitelementen van spoorbielzen, een knipoog naar de werkplaats van de spoorwegen aan de overzijde.
Om van verkeersader tot verblijfsgebied te komen is het belangrijk om van een locatie een plek te maken. De tijdelijke inrichting biedt een fantastische gelegenheid om dat te bewerkstelligen. Nu is het moment aanwezig om deze plek in het geheugen van de mensen van de Amsterdamsebuurt als ook van heel Haarlem te krijgen. Belangrijk onderdeel van de inrichting van de openbare ruimte is daarom het programma, oftewel hoe de ruimte gebruikt wordt. De esplanade kan ruimte bieden aan tal van activiteiten.
Bewonersinitiatieven
De realisatie van de esplanade was alleen mogelijk door het enthousiasme van de betrokken buurtbewoners. Verenigd in de wijkraad wisten de bewoners de politiek achter zich te krijgen en te bewegen tot realisatie van deze tijdelijke openbare ruimte. Ook na de herinrichting blijven de bewoners actief betrokken. De herinrichting vormt namelijk geen eindbeeld maar een startpunt. Het biedt een basis voor de grote bewonersenergie, voor nieuwe initiatieven en gebruik. De wijkraad werkt verder aan de esplanade door de gemeente te ondersteunen in het onderhoud van de beplanting, organisatie van opruimdagen en door toezicht op het gebruik. Maar zeker ook door het de komende jaren programmeren en verder invullen van deze tijdelijke experimentele openbare ruimte.
Een gebiedsmanager van de gemeente ondersteunt de initiatieven en draagt bij in de organisatie ervan. Met als doel de leefbaarheid van zowel de aangrenzende buurten als van de totale stad te versterken. Het is de komende jaren spannend in hoeverre en hoe bewoners zich deze tijdelijke openbare ruimte toe-eigenen. Het is te prijzen dat gemeente Haarlem dit experiment in de openbare ruimte aandurft.