In 2006 stroomde de Dam vol met demonstranten, vanwege de plannen van VVD-minister Sybilla Dekker om de huren gedeeltelijk te liberaliseren. Na haar aftreden vanwege de Schipholbrand en het opstappen van D66 uit het kabinet Balkenende-II vanwege de affaire Hirsi Ali, slaagde het ‘rompkabinet’ Balkenende-III erin de gedeeltelijke huurliberalisatie met steun van de LPF door de kamer te loodsen. Tijdens de verkiezingen op 22 november van dat jaar stevende de SP de VVD voorbij en verdwenen de liberalen als vierde partij in de oppositiebanken. Vlak voor de verkiezingen op 17 maart is de VVD blijkbaar zo bang alsnog de gunsten van de kiezer te verliezen dat de partij rond het huurbeleid een 180-graden draai maakt.
Buitengewoon bezettingsrecht
Het bevriezen van huren is een ingrijpende maatregel die haar oorsprong kent in het ‘buitengewoon bezettingsrecht’. Die voorzag in de oorlogsjaren in een integrale prijsbeheersing van schaarse goederen als voedsel, brandstof, textiel en ook huisvesting. Tot 1951 bleven de huren daarom bevroren op het niveau van 1939. In deze periode bouwde de overheid noodwoningen voor gezinnen om in de meest schrijnende behoefte aan huisvesting te voorzien.
Het bevriezen van huren betekent dat de markt minder geneigd is te bouwen. Dat kan rampzalige gevolgen hebben, laat de praktijk zien in India. Zo kwam de bouw van huurwoningen in Mumbai tot stilstand en werden woningen van de huurmarkt onttrokken nadat met de ‘Bombay Rents, Hotel and Lodging House Rates Control Act’ van 1947 een algehele bevriezing van de huren was afgekondigd. De ‘Rent Control Act’ van 1999 in deelstaat Maharashtra hield de oude prijzen van 1947 grotendeels in stand, met als gevolg dat broodnodig onderhoud van bestaande huurwoningen en de bouw van nieuwe huurwoningen opnieuw uitbleef. De honderdduizenden arbeidsmigranten die de economie van de stad jaarlijks aantrekt zijn aangewezen op een leven in de uitgestrekte slums, vaak verstoken van de meest basale voorzieningen. ‘Rent controls’ worden in India als belangrijke veroorzaker gezien voor een falend volkshuisvestingsbeleid.
Verhuurderheffing
Anders dan India kent Nederland een sterke traditie van een nationaal aangestuurd woningbouwbeleid. Maar de woningbouw is afgelopen jaren vooral overgelaten aan lagere overheden en de markt. Het kabinet Rutte-I liet zelfs een heel ministerie van Volkshuisvesting (en Ruimtelijke Ordening en Milieu) verdwijnen. Dat gemeenten en de markt het woonvraagstuk kunnen oplossen is een illusie gebleken.
Ruimte in Nederland is schaars. En waar wel ruimte is, houden provincies de ruimte-teugels stevig gespannen. In combinatie met het al strenge huurbeleid maakt dat de bouw van nieuwe huurwoningen al snel tot een onrendabele aangelegenheid. De bouwproductie bleef afgelopen jaren dan ook achter bij de ambitie. VVD’er Stef Blok, tussen 2012 en 2017 minister van Wonen en Rijksdienst, mikte op 73.000 nieuwe woningen per jaar. Dat aantal werd bij lange na niet gehaald. Als gevolg van de verhuurderheffing die Blok introduceerde, kelderde van de bouw van sociale huurwoningen van circa 30.000 naar 15.000 woningen per jaar.
30 miljard tekort
Uit het onderzoek ‘Opgaven en middelen corporatiesector’ dat corporatiekoepel Aedes en de ministeries van BZK, EZK en Financiën vorig jaar lieten uitvoeren, blijkt dat woningcorporaties tot 2035 ruim 30 miljard euro tekort komen om de productie naar gewenst niveau te kunnen opschroeven en het bestaande bestand te verbeteren en te verduurzamen. Als de huren in de sociale sector met 0,5 procent bovenop de inflatie mogen stijgen, komt echter 19,5 miljard euro vrij voor extra nieuwbouw en verduurzaming. Door het halveren van de verhuurderheffing komt er zelfs 20,7 miljard beschikbaar, blijkt uit het onderzoek.
Maar de VVD kiest ervoor om de huren te bevriezen waardoor het financiële tekort in de corporatiesector niet wordt opgelost en de bouw van nieuwe huurwoningen op het huidige lage tempo doorgaat. Het bevriezen van de huren fijn voor zittende bewoners, maar heeft dramatische gevolgen voor de kinderen van deze huurders die vanwege achterblijvende productie als consequentie van de bevriezing hun heil moeten blijven zoeken op de particuliere huurmarkt, waar de huren soms het dubbele bedragen van wat sociale huurders gewend zijn te betalen.
Huurwoningen verkopen
In haar verkiezingsprogramma zet de VVD daar alternatieve maatregelen tegenover. Zo wil de partij corporaties die meer bouwen een korting op de verhuurderheffing geven. Maar om meer te kunnen bouwen, moeten corporaties wel eerst dure huurwoningen verkopen, schrijft de VVD. Dat zal ten koste gaan van de voorraad sociale huurwoningen, die afgelopen decennium al fors is ingekrompen.
Linksom of rechtsom moet er voor de bouw van sociale huurwoningen betaald worden. Dat kan door (bescheiden) huurverhogingen, door de verkoop van sociale huurwoningen of door als overheid zelf een duit in het zakje te doen. Het bevriezen van de huren werkt in elk geval contraproductief. Om de gemaakte schade te compenseren heeft de VVD geen andere keuze dan de door haar zelf geïntroduceerde verhuurderheffing te verlagen.
