Eind 2019 voorspelde Colliers in de analyse De toekomst van kerken in Nederland dat tot 2030 zeker 1.700 kerken hun functie zullen verliezen. In de nieuwe publicatie Strategische verkoop van kerken zegt de vastgoedadviseur te verwachten dat de coronacrisis die trend zal versnellen. De coronacrisis zet de inkomstenstroom nog verder onder druk, bijvoorbeeld doordat de coronamaatregelen het inzamelen van geld via collecties of huis-aan-huis bemoeilijken. Kerken maken daarnaast relatief weinig gebruik van de NOW-regeling van de overheid. Gemiddeld kreeg een kerkgenootschap 21 duizend euro. Neem je alle kerken mee – ook de kerken die geen steun kregen – dan komt het neer op gemiddeld duizend euro per kerk.
Door de slechte financiële situatie zien steeds meer gemeenschappen zich gedwongen om gebouwen te verkopen. In de afgelopen vier jaar zijn door kerkelijke instanties 400 religieuze gebouwen verkocht. In 2020 werden 94 kerken verkocht, ongeveer eenzelfde aantal als het jaar ervoor. De invloed van corona toont zich dus nog niet in de cijfers, maar Colliers denkt dat dit slechts een kwestie van tijd is.
Colliets verwacht dat het aantal bezoeken aan religieuze gebouwen tussen 2010 en 2030 met 30 procent afneemt. Die afname komt vooral door minder kerkbezoeken aan de Rooms-Katholieke Kerk (- 73 procent) en Protestantse Kerk (- 29 procent). Het gemiddelde wordt enigszins omhooggehouden door bezoeken aan Islamitische gebedshuizen. Hier neemt het aantal bezoekers juist toe, met 27 procent. In 2017 werd in ruim 2 miljoen keer per week een religieus gebouw bezocht, in 2030 zal dat naar schatting 1.543.000 zijn.
Verwacht wordt dat het aantal verkopen de komende jaren zal toenemen, zegt hoofd onderzoek Frank Verwoerd. ‘Dit komt deels doordat er door het teruglopende aantal kerkgangers meer kerken buiten gebruik zullen worden gesteld en deels doordat de financiële situatie van kerken de afgelopen jaren, in het bijzonder de Rooms-Katholieke, is verslechterd. Corona komt daar nog eens bovenop.’
Duurzame inkomsten
Wordt een kerk verkocht, dan levert dat gemiddeld vijf ton op. De prijzen lopen echter sterk uiteen, waarbij de locatie van het gebouw een belangrijke rol speelt. Voor kerken in groeiregio’s wordt het meeste geld neergelegd. Kerken krijgen hier relatief vaker een commerciële functie, maar ook voor andere bestemmingen blijken kerken in groeiregio’s meer op te leveren dan in andere gebieden. In krimpregio’s wordt gemiddeld 542 euro per vierkante meter betaald, in sommige groeiregio’s loopt dat op tot 1.193 euro.
Colliers betwijfelt of bij verkoop altijd de beste keuzes worden gemaakt. Er zou sprake zijn van ogenschijnlijke ‘willekeur’, waarbij de gemeenschap of parochie meerdere kerken te koop zet en afwacht waar de interesse van potentiële kopers naar uit gaat. Daarnaast levert verkoop slechts een eenmalig een bedrag en verlaging van de onderhoudskosten op. Het bedrijf adviseert parochies en kerkgemeenten te zoeken naar doorlopende inkomsten om de strategisch belangrijkste kerken te onderhouden.
Als voorbeeld noemt Colliers de Pax Christikerk in Den Haag, waar een vastgoedontwikkelaar grond naast de kerk opkocht voor appartementen, en waar in de kerk een verhuurbaar sociaal centrum wordt ingericht. Een slimme zet, zegt Eric Annaert, hoofd maatschappelijk vastgoed van Colliers. ‘Nog beter zou het zijn om de grond in erfpacht uit geven en een aantal appartementen zelf te kopen. Op die manier ontstaat een duurzame inkomstenbron en kan zo veel mogelijk religieus erfgoed worden behouden voor Nederland.’
Sociaalculturele functies populair
Volgens cijfers van de Rijksdienst voor Cultureel erfgoed heeft een kwart van alle kerken in Nederlands inmiddels een andere bestemming gekregen. Sociaalculturele functies, zoals een bibliotheek of dorpshuis, zijn daarbij het populairst. 40 procent van de 1.530 herbestemde kerken kreeg een sociaalculturele functie. 30 procent van de kerken biedt inmiddels ruimte aan woningen. Van de herbestemde kerken is 70 procent van protestantse oorsprong.