In de benchmark werd gekeken naar de gemeentelijke begrotingen van 2021 en (op basis van jaarrekeningen 2019) de financiële status van Nederlandse gemeente in kaart gebracht. Daaruit komt landelijk een beeld naar voren van een oplopend tekort bij gemeenten. In 2018 was er sprake van een gezamenlijk tekort van 130 miljoen. In 2019 liep het verlies van gemeenten op naar 747 miljoen. Toen kampte 65 procent met tekorten. In 2021 wordt een totaaltekort van 1,3 miljard euro voorspeld. Bijna acht op de tien gemeente verwachten dit jaar een tekort.
Dalende solvabiliteit
In de resultaten zijn grote regionale verschillen zichtbaar. In de jaarrekening van 2019 hebben gemeenten in Noord-Holland en Groningen per inwoner de grootste tekorten, gemeenten in de provincie Flevoland de minste. Bij deze laatste groep is ook de gemiddelde solvabiliteit het grootst, bij gemeenten in Zeeland het kleinst. De gemiddelde solvabiliteit nam licht af tussen 2018 en 2019 en het nettoschuldquote toe. BDO verwacht dat die trend doorzet.
In de begroting van 2021 worden de grootste tekorten voorzien bij gemeenten in de provincie Zuid-Holland, gevolgd door Noord-Holland. Per inwoner verwachten gemeenten in Flevoland het grootste tekort (-160 euro). Gemiddeld voorzien gemeenten een tekort van 57 euro per inwoner.
Risico op verschraling
Uit de benchmark blijkt dat 94 procent van de gemeenten nu nog financieel stabiel zijn. Zij scoren een voldoende in de ranking die BDO maakte op basis van de jaarrekeningen. Veel gemeenten kunnen de gaten nog dichten met reserves of door schulden op te bouwen, maar is de rek eruit, ziet BDO.
Het ‘structureel en reëel evenwicht’ is zoek, zegt Rob Bouman, voorzitter van de branchegroep Overheid van BDO. Gemeenten staan voor diverse uitdagingen en onzekerheden, naast corona bijvoorbeeld ook de energietransitie en druk op de woningmarkt, en hebben meer taken in het sociale domein gekregen. ‘Gemeenten zijn hierdoor genoodzaakt keuzes te maken en in sommige gevallen zich te beperken tot enkel het uitvoeren van wettelijke taken. Dit leidt tot verschraling in de uitvoering van het openbaar bestuur.’
In de benchmark (hier aan te vragen) uit ook Jan van Zanen, burgemeester van Den Haag en voorzitter van de VNG zijn zorgen. Vooral taken in het sociaal domein zouden gemeenten veel geld kosten, en de middelen vanuit het Rijk zijn niet toereikend.
Onzekerheid rond corona
In de benchmark worden diverse aanbevelingen gedaan. Een daarvan luidt het integraal risicomanagement van gemeenten te verbeteren. Bouman: 'Een bedrijfsmatig fundament wordt meer en meer noodzaak om blijvend publieke waarde te realiseren en ambities waar te maken.’ Ook herbezinning van taken, omvang en financiering van gemeente is actueler dan ooit.
Corona brengt veel onzekerheden met zich mee. Gemeenten krijgen in de coronacrisis steun van het Rijk. Volgens BDO is het de vraag of steun zoals een steunpakket alle kosten zal dekken. Met het oog op de coronacrisis raadt het gemeenten aan verschillende scenario’s door te rekenen.
