In Utrecht hebben medewerkers van de Fietsbond deze maand de Meefietslijn opgezet. Omdat er al enige tijd een vrouwenbelager in de wijk Lunetten rondloopt, durven vrouwen vaak alleen nog bellend naar buiten te gaan. Wie zich bang voelde op de route naar huis kon via de telefoonlijn tot aan de voordeur kletsen met een medewerker. Een hindernis voor deze aanpak is het mobielverbod op de fiets, dat eerder aanleiding gaf voor agenten om ‘s avonds boetes uit te delen aan vrouwen. Aan het AD vertelde een woordvoerder van de politie daarop dat veiligheid vooropgaat, en de agent elke situatie apart moet beoordelen. De meefietslijn was bedoeld als eenmalige actie, maar door positieve reacties wordt er nu gekeken naar een structurele variant.

Verlichting

Omtrent de fysieke mogelijkheden om de fietsveiligheid te verbeteren, belanden we al snel bij straatverlichting. Naast de fietsverlichting is een goed verlichte route al snel bevorderlijk voor de sociale controle. Uit de Verkeersveiligheidsvergelijker van de Fietsersbond, SWOV en Veilig Verkeer Nederland blijkt dat de Nederlandse fietsroutes in landelijke gebieden vaak nog niet goed verlicht zijn. Een derde van de gemeenten in Nederland kent meer onverlichte dan verlichte fietspaden.

Volgens Jaap Kamminga, hoofd Beleid van de Fietsersbond, zijn hier goede redenen voor: ‘Omdat er in deze gebieden weinig wordt gefietst, zijn straatlantaarns al gauw lichtvervuiling. Gemeenten zouden bij belangrijke fietsroutes wel kunnen nadenken over slimme straatverlichting die aangaat als je aan komt fietsen en uitgaat als je weer wegfietst,’ vertelt hij op de website van de bond. De Nederlandse Richtlijn Openbare Verlichting voegt wel toe dat goede verlichting van een pad veel minder waard is als er niet voldoende sociale controle aanwezig is.

Aantrekkelijkheid

Prettig ontworpen routes zorgen voor meer fietsers, en bevorderen zo ook het veiligheidsgevoel. Denk bij ontwerpkeuzes bijvoorbeeld aan minder objecten langs een nachtroute waar mensen zich achter schuil kunnen houden, of aan fietspoolplaatsen waar fietsers met elkaar kunnen afspreken om samen verder te rijden. Ook is het handig om routes aan te leggen langs bekende of historische punten. Aantrekkelijke routes blijken daarnaast goed te zijn voor het investeringsklimaat en de WOZ-waarde van aanliggende panden.

Het bieden van meer alternatieve routes is een complexere keuze. Door genoeg splitsingen in de fietsroute te ontwerpen krijgen fietsers meer het heft in eigen handen over de reis. Tegelijkertijd verlies je hiermee de concentratie van fietsers en fietsen kwetsbare fietsers daarmee eerder alleen naar huis. Hier valt geen formule in te trekken. Wat wijs is, moet per route afzonderlijk bekeken worden.

Handhaving

Een andere oplossing valt te vinden in het toezicht op de route. Buiten de discussie om of agenten boetes mogen uitdelen voor het bellen tijdens de nachtrit, kunnen ze een donker gebied strenger in de gaten houden. Ook verkeersregelaars en beveiligingscamera’s zijn in het verleden door gemeenten ingezet nadat inwoners klaagden over onveilige fietsroutes. Nadeel van gemeentelijk toezicht is weer dat deze inzet vaak achteraf plaatsvindt en minder grootschalig werkt dan sociale controle door medefietsers.

Zoetermeerse Nachtnet Fiets

Het lijkt erop dat overheden de verschillende factoren evenwichtig moeten meenemen in het ontwerp van fietsroutes. Zo wilde Zoetermeer specifiek inzetten op sociale veiligheid en kwamen zij met het Nachtnet Fiets. In dit netwerk is ingezet op extra verlichting, voldoende onderhoud van groen, en zorgt de ligging van fietspaden voor meer sociale controle. Belangrijke plekken als scholen, sportvoorzieningen, winkelcentra en uitgaansgelegenheden zijn tactisch verbonden met woonwijken, en waar mogelijk is er toezicht vanuit woningen, gebouwen of vanaf wegen.

Nationaal Toekomstbeeld Fiets

Op 27 november kondigde het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat het Nationaal Toekomstbeeld Fiets aan. In maart volgend jaar moet hiervan de eerste contourenschets klaar zijn. Door corona wordt er meer gefietst en uit onderzoek van KiM blijkt dat 20 procent van de Nederlanders de intentie heeft om dat na corona door te zetten. Rijk en regio werken met het plan samen aan een landelijk dekkend netwerk van fietsinfrastructuur. Naast de veiligheid bevordert het straks ook woningbouw, verstedelijking, bereikbaarheid, klimaat en duurzaamheid. Welke fysieke verbeteringen meegenomen worden om de sociale veiligheid te waarborgen zijn nog onduidelijk.