Dit is een verkorte versie van een artikel uit Mooie Pleinen, een magazine met diverse projectverhalen en pleinen-gerelateerde artikelen. Vraag nu uw gratis exemplaar aan!
Een circulaire economie vraagt dan ook om een flinke omslag in denken en handelen, ziet Vincent van Rijsewijk. Als consultant duurzame innovaties bij SOOH helpt hij overheden en marktpartijen met het implementeren van een circulaire aanpak in hun organisatie. Bij overheden wordt vaak vanuit politieke context besloten tot (meer) circulair denken: ‘De opdracht tot circulair werken wordt dan teruggelegd bij de uitvoerende organisatie. Maar zij is niet gewend om zo te werken. De uitvoering is een stuk moeilijker.’
Circulariteit moet worden doorgevoerd in meerdere afdelingen en projectstappen. Dat begint bij inkopen en aanbesteden. Van Rijsewijk: ‘Er zijn systematieken om in te kopen en dit gestandaardiseerd te doen. Circulair inkopen gaat juist om het toelaten van innovaties. Als een fabrikant iets nieuws bedenkt en je hebt als gemeente geen tweede aanbieder, dan loop je als inkoper vast. Ook bij inkopers die al decennia volgens eenzelfde manier inkopen, vraagt circulair inkopen om een omslag in denken. Denken in MKI-waardes (Milieu Kosten Indicator die de milieubelasting illustreert, red.) is een heel ander speelveld.’
Kennis
Organisaties kloppen bij Van Rijsewijk aan voor circulariteit in een bestek, maar evengoed in een ontwerp. Eerst werkt hij met hen aan bewustwording. Vervolgens aan een visie met een materialen-longlist, die daarna wordt ingekort. Veel kan duurzamer ingekocht worden, al moet je weten waar. ‘Bovendien bieden veel fabrikanten deze opties alleen aan als de inkoper ernaar vraagt.’ Deze producten zijn vanwege de kleine productieschaal doorgaans iets duurder. ‘Binnen EMVI-aanbestedingen (Economisch Meest Voordelige Inschrijving, red.) kun je dat vaak met een korting goedmaken.’
Biobased
Gelieerd aan recycling is de toepassing van biobased of restmateriaal, zoals ‘beton’ van olifantengras of natuurlijke lijmstof mycelium. Ook is het steeds beter mogelijk ongebonden cement uit oud beton te winnen; een fabrikant als Grijsen verwerkt resthout tot insectenhotels. Bij de herinrichting van een plein kunnen duurzamere materialen worden ingekocht en projecten op een slimme manier worden gekoppeld. Zo werd in Haaren de aanbesteding van de sloop van een sporthal afgestemd met de herinrichting van het Mgr. Bekkersplein, waar het puin gebruikt werd als fundering (zie kader).
Kennisniveau
Uit een benchmark door Stec Groep onder 120 gemeenten blijkt dat er bij 85 procent binnen de organisatie een persoon is die het onderwerp circulariteit trekt. Bij 1 op de 5 is circulariteit ondergebracht in een afdeling duurzaamheid. Tegelijkertijd acht 66 procent het kennisniveau over circulariteit onvoldoende. De bereidwilligheid en nieuwsgierigheid van ambtenaren is groot, ziet Van Rijsewijk. ‘Maar vooral het uitwerken van een visie is intensief. Vaak is er ook een gebrek aan tijd of onzekerheid over de aanpak. Welke al dan niet nieuwe materialen zijn er, hebben die zich ook bewezen? Het kost tijd en mankracht om dit uit te zoeken en dat is er niet altijd. In projecten werken bovendien vaak meerdere afdelingen samen. De hele organisatie moet mee. Het zijn olietankers die om moeten.’
'Vaak is er gebrek aan tijd of onzekerheid over de aanpak'
Samenwerking is cruciaal voor succes, zegt Evert-Jan de Kort, senior partner bij Stec Groep in reactie op de benchmark. Gemeenten lijken dat ook te beseffen. 80 procent geeft aan dat een samenhangende visie en aanpak vanuit meerdere disciplines cruciaal is voor de omslag naar circulair denken en handelen. Betrek ook inwoners, zegt Van Rijsewijk, communiceer wat je doet, maar laat inwoners ook zelf nadenken. ‘Als een riool wordt vervangen, waarom koppel je daar geen campagne aan om de eigen regengoot af te koppelen? Mensen hebben vaak geen idee wat er mogelijk is, maar mijn ervaring is dat je met goede voorlichting de helft al aan boord hebt.’
Het Mgr. Bekkersplein was het eerste van drie projecten gerealiseerd op basis van Manifest Maatschappelijk Verantwoord Inkopen dat Haaren medeondertekende. In de aanbesteding werd gestuurd op circulariteit, klimaatadaptatie en biodiversiteit. Met inbreng van bewoners werd een sfeerbeeld gemaakt, vervolgens werd de markt gevraagd binnen een plafondbedrag een creatief plan van aanpak te presenteren. De aanleg diende zo duurzaam mogelijk te gebeuren. Er is olifantengrasbeton toegepast,sommige stenen zijn met de onderzijde naar boven gelegd, en in plaats van granieten banden voor kleurverschil is gebruikgemaakt van kleurverschil in bestaande stenen. Bomen zijn zoveel mogelijk herplant en nieuw groen komt uit de regio.
Werklocaties zijn bij uitstek plekken om organisaties voor hergebruik te vestigen. Maar gemeenten vinden hun werklocaties vooralsnog niet geschikt, blijkt uit de benchmark. Dat komt mede door de zwakke positie van bedrijventerreinen binnen het gemeentelijk beleid, zegt De Kort. Er wordt veel minder (bestuurlijke) prioriteit aan gegeven ten opzichte van thema’s als woningbouw en binnensteden.
Daarnaast is er soms onvoldoende capaciteit voor bedrijfscontact. ‘Dan is het in algemene zin lastig om te weten wat er bij de bedrijven speelt, maar ook specifiek op het vlak van circulaire economie. Bijna 90 procent van de gemeenten heeft geen volledig beeld van wat bedrijven binnen hun gemeente al doen op dit gebied. Bijna een op de vijf geeft aan hier helemaal geen zicht op te hebben.’
De vaak onduidelijke definitie van circulaire economie belemmert het kennisniveau. De Kort: ‘Veel gemeenten halen er van alles bij, waardoor het lastig is focus in het beleid aan te brengen. Circulaire economie is bovendien bij uitstek een integraal thema dat door veel afdelingen heen gaat. In de praktijk vinden gemeenten het toch lastig om integraal werken echt goed vorm te geven.’ De Omgevingswet biedt hier volgens De Kort kansen, omdat deze samenwerken bevordert.
Ook het doorbreken van barrières in Nederlandse en Europese wet- en regelgeving (nu vooral geënt op een lineaire economie) kost tijd, zegt De Kort. Gemeenten hebben daar echter weinig directe invloed op.
