Dit artikel staat in ROm 11, november 2020, een themanummer gewijd aan Stedelijke vernieuwing 3.0 met analyses, interviews en voorbeelden uit Rotterdam-Zuid, Groningen-Noord en Heerlen-Noord. ROm is gratis voor ambtenaren in het domein van de fysieke leefomgeving. Neem nu een (thuis-) abonnement. 

Van de overheid vraagt dat samenhang in het beleid, op alle niveaus. ‘Je kunt de achterstanden in deze wijken alleen aanpakken als er partnerschappen ontstaan tussen lokale, regionale spelers en het Rijk’, zegt coördinerend wethouder Wijkvernieuwing Roeland van der Schaaf. Hij is daarom blij met de Regio Deal die de gemeente afgelopen zomer sloot met het Rijk voor de wijkenaanpak in Groningen-Noord.

Het gaat om de wijken Vinkhuizen, Paddepoel, Selwerd Tuinwijk, Indische Buurt, De Hoogte, Professorenbuurt en de Oosterparkwijk. Om te voorkomen dat deze wijken mede door de coronacrisis, verder achterstand oplopen is een integrale aanpak hard nodig, aldus het college van B & W in een reactie. Wethouder Van de Schaaf noemt Selwerd als voorbeeld: ‘Een wijk waar we heel hard aan werken; zowel sociaal als fysiek. Selwerd is een van de oudste naoorlogse wijken in de stad. Bij de vorige grootschalige stedelijke vernieuwingsgolf was er niet zoveel aan de hand. Er liggen heel veel kansen, want zowel qua ligging als qua structuur en karakteristieke heeft het heel veel aantrekkelijke kanten. SWOT.

Selwerd is een typische zestigerjarenwijk met gestempelde bouwblokken, portiekwoningen een rijtjeshuizen, veel sociale huurwoningen en een kleurrijke bevolking. Het is de meest multiculturele wijk van de stad; 38 procent van de bewoners heeft een migratieachtergrond, bij een Gronings gemiddelde van 23 procent. Er wonen ook aardig wat studenten, vanwege de huurprijs en de locatie, tussen de binnenstad en de Zernikecampus aan de noordkant van de stad.

Zorgwekkend

De afgelopen decennia is de volkswijk sleets geraakt. Er was al het nodige achterstallige onderhoud aan de woningen, de publieke ruimte kon wel een opknapbuurt gebruiken, maar het grootste probleem werden de toenemende concentratie van sociaal kwetsbare burgers, overlast en onveiligheid. De stedelijke vernieuwingsaanpak, gepland vanaf begin van het nieuwe millennium, stagneerde nog voordat de wijk was bereikt. Sterker, door het waterbedeffect van de wijkvernieuwing in andere delen van de stad, waaronder Vinkhuizen en Indische Buurt, name de problemen in Selwerd toe. Ze staan beschreven in de analyse van het Wijkvernieuwingsplan Sunny Selwerd uit september 2018.

Op het gebied van gezondheid en welbevinden heeft de wijk een grote uitdaging. Bovengemiddeld veel inwoners in de wijk ervaren een hoge mate van eenzaamheid, hebben psychische problemen en geven zichzelf geen goede score voor hun eigen gezondheid. Recent onderzoek toont opvallend hoge scores op stress, depressiviteit, psychische verwarring, overgewicht, en er zijn veel mensen met COPD (luchtwegaandoening), astma en hoge bloeddruk. Een relatief hoog aantal inwoners kampt met een of twee chronische ziekten. De score op fysieke activiteit is opvallend laag, vooral bij de leeftijd tot 40 jaar en boven de 65. Het aantal cliënten dat voor sociale ondersteuning gebruik maakt van het zogenaamde WIJ-team is met 700 op de 6.500 wijkinwoners zeer hoog. Een bovengemiddeld aandeel kinderen groeit op in een huishouden met minimum inkomen en bijna een op de vier wordt gezien als kansarm kind. Dat laatste wil zeggen: kinderen t/m 17 jaar uit eenoudergezinnen met bijstandsuitkeringen.

‘We zetten nu de sociale doelen centraal’

Op het gebied van veiligheid en leefbaarheid zijn de verkeersveiligheid, de parkeerproblematiek, overlast van jongeren, huiselijk geweld en kleine criminaliteit rondom het winkelcentrum uitdagingen in de wijk. Bewoners voelen zelf een tweedeling tussen het ‘betere westelijke deel’ en het ‘kwetsbare oostelijke deel’.

Leidend principe

Een waslijst van opgaven. Toch is de wijk kansrijk, vindt het stadsbestuur. Selwerd heeft voldoende kwaliteiten, zoals het vele groen met potentie als aantrekkelijk verblijfsgebied, goede maatschappelijke voorzieningen, waaronder scholen, een overdekt zwembad, sportvoorzieningen. Bovendien ligt de wijk op een aantrekkelijk locatie, niet al te ver van het stadscentrum op een drukke fietsroute van en naar de universiteitsvestigingen in de binnenstad en op de Zernike Campus. ‘De universiteit is een trekpaard van de Groningse economie, bron van innovatie en magneet voor bedrijfsinvesteringen’, benadrukt wethouder Van der Schaaf. ‘Je zou toch willen dat de mensen in de wijken daar ook van kunnen profiteren. Een groot deel van de scholen in het noordelijk deel van de stad scoort substantieel lager op uitstroom-doorstroom en op gemiddelde resultaten. Terwijl er een goede school voor vmbo-havo-vwo staat, het Kamerlingh Onnes. Toevallig gaat mijn dochter gaat daar ook heen. Ik zou heel graag willen dat meer kinderen uit Selwerd naar die school kunnen.’

Verbetering van de kansen in het onderwijs en van de gezondheid zijn de speerpunten in de wijkvernieuwing. Gezondheid geldt in het wijkvernieuwingsplan uit 2018 zelfs als ‘leidend principe’, gebaseerd op de zes principes, de G6, van Groningen Gezonde Stad. Daaronder ook de fysieke en sociale leefomgeving. Leefomgeving is ook het aandachtsgebied van de Healthy Ageing Visie, gericht op gezond ouder worden van de vergrijzende bevolking.

De Groninger wijkvernieuwing neemt de ervaringen van het National Programma Rotterdam Zuid mee, vertelt de wethouder. ‘Ook in Groningen vond de vernieuwingsopgave in het verleden meestal plaats vanuit de fysieke sector. We zetten nu de sociale doelen centraal. Dat leidt tot een brede serie maatregelen, waaronder de fysieke leefomgeving, en niet andersom. Het zorgt ervoor dat wijkvernieuwing niet alleen in gedachten maar vooral in de praktijk een veel integraler fenomeen wordt. De focus op sociaal heeft een veel mobiliserender effect op allerlei beleidsterreinen, dan wanneer je begint bij de huizen.’

Mobiliserend

Hoeveel potentie en betrokkenheid er in de wijk aanwezig is, laat het Wijkbedrijf Selwerd zien. Wat begon in 2014 om met sociale activiteiten mensen te activeren en mobiliseren is uitgegroeid tot motor van de vernieuwing. Het is als projectbureau een goed voorbeeld van de manier om de investeringen direct ten goede te laten komen aan de wijkbewoners. (zie kadertekst). Op basis van het social return-principe gaat een substantieel deel van de projectbanen naar wijkbewoners.

De fysieke component van de wijkvernieuwing krijgt wel degelijk aandacht, bijvoorbeeld in de vorm van woningverbetering. De verouderde woningen zijn tochtig en vochtig, met de nodige schimmelproblematiek. Van der Schaaf: ‘Voor de bewoners een bron van zorg die afleidt van hun eigen leven. De corporaties zijn daar volop mee bezig en we zetten druk op de particuliere verhuurders om daar ook in hun woningen wat aan te doen.’

‘Verbetering van deze wijken vraagt om lange adem’

Ook de energietransitie biedt kansen om de sociale samenhang te versterken, stelt de wethouder. ‘Het is het onze ambitie met het programma Warmtestad om het hele stadsdeel op stadswarmte aan te sluiten. Daar is in Selwerd veel draagvlak voor omdat de mensen zien dat het leidt tot verbetering van het wooncomfort en verlaging van de energielasten. We proberen de bewoners er zoveel mogelijk bij te betrekken. Voor de straten die nu open moeten voor de aanleg van het warmtenet hebben we samen met de bewoners een plan gemaakt om ze meteen mooi in te richten. Zo komt er meer ruimte om te spelen, te sporten, meer groen, waardoor de leefkwaliteit toeneemt. Op die manier verbinden we energietransitie met bewonersparticipatie.’

Tekst gaat door onder afbeelding

Groot onderhoud aan de Berkenfalt in Selwerd, Groningen. Beeld Woningcorporatie Patrimonium
 

Rijkssteun

Net als het NPRZ in Rotterdam werkt Groningen met een stelselmatige meting van de resultaten; overigens ook een afspraak met het Rijk in het kader van de Regio Deal. Want dit soort interventies zijn alleen nuttig als je ze goed volgt en leert, en niet alleen van de zaken die goed gaan. In Groningen gebeurt dat met de tweejaarlijkse Leefbarometer. De Rijkuniversiteit Groningen is bovendien betrokken bij het monitoren van de integrale aanpak. Van der Schaaf wijst er wel op dat niet alles meetbaar is en in cijfers uit te drukken. ‘Het is geen technische, wetenschappelijke operatie. We willen een beweging in gang zetten, dat mensen weer trots op hun wijk zijn, en de leefomgeving als positieve stimulans ervaren om verder te komen in het leven.’

Dankzij de Regio Deal kan de gemeente de organisatiekracht van de wijkontwikkeling verder versterkt. Professionals werken al intensief samen met ouderen en kinderen aan verbetering van het pedagogische klimaat, laat wethouder Onderwijs Carine Bloemhoff weten. ‘Daarnaast zijn we bezig met een wijkacademie om een nieuwe generatie wijkontwikkelaars op te leiden; bij de overheid, instellingen en onder bewoners. Waar talent wordt geïnspireerd, gecoacht en ondersteund.’

Dit moeten we een tijdje volhouden, want verbetering van deze wijken vraagt om lange adem, vult Van der Schaaf aan. De Regio Deal helpt zeker, maar is een eenmalige impuls. Ik maak mij zorgen over hoe we op langere termijn de financiering borgen, zeker als ik de financiële positie van de gemeente bekijk. We hebben steun van het Rijk nodig: financieel én omdat het een integrale opgave is. Als er op landelijk niveau samenwerking is op het gebied van de regelgeving dan is dat een enorme steun in de rug. Ik hoop dat een nieuw kabinet dit ook ziet en hierop inzet.