Dit artikel verscheen in uitgebreidere vorm in vakblad Groen, nummer 9-2020.

Akkers waarop spelt, gerst, hop en cranberry’s worden verbouwd. Rijen met fruitbomen, braamen bessenstruiken, een natuurtuin met amfibieënpoel, een “bijenstal” voor verschillende imkers uit de nabije omgeving, een groente- en kruidentuin en, vooruit, ook nog een pluktuin waar vlinders hun nectarbuikjes vol kunnen eten. De opsomming is nog maar een beknopte weergave van de verscheidenheid die op Landerij VanTosse te vinden is, een gebied dat zo’n 20 hectare beslaat. ‘Hier valt in elk geval wat te beleven’, vertelt Henk Smouter, de grote animator en projectleider van het voedsellandschap.

Het is Smouters droom dat Oss de komende jaren meer ‘van dit soort landerijtjes’, zoals Smouter het liefkozend omschrijft, gaat krijgen. ‘De kansen die zich nog zullen voordoen, moeten we als gemeenschap dan ook zien te benutten. In dat geval kunnen we op meer plekken natuur en landschap in ere herstellen’, stelt Smouter, zelf ook woonachtig in Oss. De realisatie van landerij is een van de activiteiten van vrijwilligersorganisatie Landschapsbeheer Oss. ‘We zijn destijds met een groepje van circa vijftien mensen begonnen. Maaien, wilgen knotten, kleine houtwallen onderhouden, hout sjouwen; we zijn ons gaan bemoeien met het beheer en onderhoud van de groene gebiedjes in en rond Oss. Dat verdiende in onze ogen meer aandacht.’ Juist het extra werk dat natuurgroen vergt, wordt sindsdien door de vrijwilligers uitgevoerd. Ruim 20 jaar na de start groeit de stichting Landschapsbeheer Oss nog steeds. Inmiddels zetten zo’n 180 vrijwilligers zich in. 

Kampenlandschap

Voor Smouter was de verschraling van het natuurlandschap rondom Oss een belangrijke reden om zelf in actie te komen. ‘Ik heb een achtergrond als bioloog en zag de biodiversiteit en het landschap in de nabije omgeving al jarenlang achter uithollen. Het was armoe troef, met name veroorzaakt door de intensivering van de landbouw. De zandgronden die je hier vooral vindt, zijn door het gebruik van kunstmest ook steeds verder uitgeput.’ 

 De diversiteit van oude, gemengde boerderijen is teruggebracht in het landschap

Ten zuiden van Oss, in het gebied met de naam Stelt-Elzen dat zo’n 70 hectare groot is, is de afgelopen jaren, met dank aan de mensen van Landschapsbeheer Oss een stukje van het cultuurhistorische kampenlandschap in ere hersteld. ‘De boerderijen in het buitengebied waren van oudsher gemengde bedrijven met diverse kampen zoals kleine akkers, houtwallen, poelen, zandpaadjes en bosschages. Die diversiteit hebben we met Landerij VanTosse weer teruggebracht in het landschap. Heel wat anders dan al die grote maïsakkers die Oost- Brabant kenmerken.’

Mede dankzij steun van de gemeente Oss en de provincie Noord-Brabant kon agrarisch bestemde grond afgewaardeerd worden tot het huidige voedsellandschap mét behoud van de cultuurhistorische waarden. De gemeente Oss heeft de grond van Landerij VanTosse in bezit, de stichting Landschapsbeheer pacht die vervolgens weer van de gemeente. Vrijwilligers van de stichting zijn op hun beurt weer actief op de landerij. Maar de inktvlek reikt nog verder, legt Smouter uit. ‘De biologische geteelde granen, gerst en hop die van de akkers komen, worden bijvoorbeeld afgenomen door lokale bakkers en brouwers. Ook kunnen burgers groenten en fruit afnemen.’

Natuurinclusief

Ook is Landerij VanTosse de afgelopen jaren betrokken geweest bij innovaties op het gebied van voedsel. ‘We zijn een kleinschalig voedsellandschap dat zichzelf in de huidige opzet met vrijwilligers kan bedruipen, al hoeven wij er natuurlijk ook niet van te leven. Maar in de zoektocht naar nieuwe verdienmodellen en de overgang naar natuurinclusieve landbouw kan ons verhaal misschien inspiratie bieden’, denkt Smouter.

Smouter is vooral content met de maatschappelijke impact. Zo zijn er wandelroutes ontwikkeld en zijn bestaande fietspaden in het gebied op elkaar aangesloten. Ook is er een herinneringsbos waar mensen een dierbare kunnen gedenken. ‘We hebben een soort van groen groeimodel ontwikkeld voor mens, dier en klimaat. We zien ook nog volop kansen om dat verder uit te rollen’, zegt Smouter. Ook aan educatie wordt met de hulp van de lokale IVN-werkgroep gewerkt. Verder zijn op Landerij VanTosse ook mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan de slag gegaan.