Dit artikel verscheen eerder in vakblad Stedelijk Interieur.
De verbazing was groot bij Iris van der Helm. Bij de presentatie van het definitieve ontwerp van de grootste skatebaan van Nederland, met een oppervlakte van ruim 3.000 vierkante meter, werd zij door de bewoners van de Amsterdamse Sportheldenbuurt getrakteerd op applaus. ‘Ik heb in mijn werk aan veel projecten met bewonersparticipatie gewerkt’, zegt Van der Helm, als senior ontwerper openbare ruimte in dienst van de gemeente Amsterdam. ‘Maar een daverend applaus aan het einde van de avond, dat had ik nog niet eerder meegemaakt.’
Ze vertelt het tijdens een rondleiding langs en over de ontwikkeling Urban Sports Zone, waar het op deze zonovergoten ochtend goed toeven is. Skateboarders, BMX’ers, steppers en inlineskaters krioelen over de baan, een beeld dat in nog geen maand tijd vertrouwd geraakt is. Van de jongste telgen die op hun eerste crossfietsje over de baan cirkelen tot huiveringwekkende tricks in metersdiepe bowls die gecreëerd zijn; je weet soms niet waar je kijken moet. Wie eenmaal in zo’n bowl staat, heeft de arm van een andere skater nodig om eruit te komen. Voor geroutineerde skaters is dat trouwens de normaalste zaak van de wereld: de sport vindt haar ontstaansgeschiedenis in lege zwembaden.
Tweede fase
Het grootste skatepark van Nederland is onderdeel van de Urban Sports Zone, die ontwikkeld wordt op het Zeeburgereiland. Volgend jaar kunnen ook andere sporters in de nieuwe wijk in Amsterdam Oost aan de bak. In september 2021 staat de oplevering van de tweede fase gepland, met onder meer een veld voor padel (racketsport), een slagkooi voor honkballers, een basketbalveld en een klimwand. Maar ook ‘traditionele sporten’ als voetbal en hockey kunnen straks in de Urban Sports Zone beoefend worden.
Het project past ook in de ontwikkeling van de ‘bewegende stad’, waarbij de openbare ruimte zo ingericht wordt dat bewoners gestimuleerd worden meer te bewegen. ‘Maatschappelijk gezien zie je ook terug dat steeds minder mensen lid worden van een sportclub, maar individueel of in groepsverband gaan sporten in de openbare ruimte’, duidt Van der Helm. Overigens kunnen sportclubs uit de buurt straks ook gebruik gaan maken van de openbaar toegankelijke sportvoorzieningen.
Van der Helm tekende de outlines (contouren) voor de betongesmeerde skatebaan. Het Deense ontwerpbureau Glifberg+Lykke werd ingeschakeld voor het technische ontwerp van de baan. Naast architectuur heeft Rune Glifberg ook een achtergrond als skateboarder. ‘Het ontwerpen van zo’n skatebaan is een aparte discipline, waar feeling voor de sport cruciaal voor is. Rune en Stan hadden in dat opzicht aan drie woorden genoeg om elkaar te begrijpen.’
‘De Sportheldenbuurt werd voor de opening van de skatebaan vaak afgeschilderd als saai. Ja, dat is in één klap veranderd’
Met de naam van Stan is ook de aanjager genoemd. Stan Postmus, zelf een fanatiek skater, lanceerde 7 jaar geleden het idee voor de openbare skatebaan. Toenmalig wethouder Eric van der Burg én de Amsterdamse gemeenteraad schaarden zich achter het plan. Daarmee heeft de nieuwe woonwijk – eerder was op de plek van de skatebaan een waterzuiveringsinstallatie van Waternet gesitueerd – ook in een klap smoel gekregen. Van der Helm: ‘De Sportheldenbuurt werd voor de opening van de skatebaan vaak afgeschilderd als saai, er was niets te doen. Ja, dat is in één klap veranderd.’
Inspraak bewoners
Bewoners van de nieuwe woonwijk zijn door Postmus en Van der Helm vanaf de start meegenomen in het proces. Van der Helm herinnert zich nog goed hoe zij in 2015 rekende op pek en veren bij de eerste planpresentatie. ‘De buurt kreeg geen skatebaantje, maar een betongesmeerde baan van 3200 vierkante meter pal voor hun neus. Ik was er als ontwerper heel erg bewust van hoe groot dit zou worden. Ik ging er daarom eigenlijk al vanuit dat bewoners dat meteen zouden afschieten. De eerste gedachte is toch dat zo’n baan veel te veel overlast geeft.’
'Ik ging er eigenlijk al vanuit dat bewoners dat meteen zouden afschieten’
De werkelijkheid lag echter anders. De bewoners stonden niet onwelwillend tegenover de plannen van Postmus en Van der Helm. Volgens de twee was de combinatie met het parkachtige landschap dat onderdeel was van het plan, daarvoor de sleutel. ‘De skatebaan en het groen moesten één geheel, één landschap worden. Dat is zeker voor de inwoners een belangrijke trigger geweest’, herinnert Van der Helm zich nog goed. Pal aan de skatebaan is veel hoogbouw van appartementen. Die bewoners hebben geen eigen tuin. ‘Zij kregen hiermee de kans om mee te denken over de inrichting van de openbare ruimte, over het groen en de speelvoorzieningen voor kinderen.’
‘Een vette plek. Ik kom hier bijna elke dag.’ Dat zegt Roman Stoter (12) uit IJburg, die op deze dag met zijn vrienden Felix Westplat en Brant van de Schaar op een skateboard nieuwe tricks uitprobeert. ‘Ik ben pas een paar maanden geleden begonnen met skaten op een klein baantje in de buurt, maar het gaat al lekker.’ Inmiddels heeft Roman de ‘kickflip’ al onder de knie. ‘Ik heb er wel wat pijn aan mijn heupen aan overgehouden.’Na opening van de Urban Sports Zone is de tiener vier, vijf dagen per week op de nieuwe baan te vinden. ‘Wel is het soms druk. Eigenlijk te druk. Dan moet je goed uitkijken, zeker omdat de kleinste kinderen niet altijd goed opletten.’ Een ander minpunt zijn de grindpaden in het groen, waardoor hij voor de entree van de baan een kleine omweg moet maken. ‘Maar ik snap dat dat voor de veiligheid het verstandigste is.’
Focus op wat mogelijk is
In dat proces werden alle specifieke wensen van volwassenen én kinderen geïnventariseerd. Volwassenen kwamen bijvoorbeeld met de wens voor een pergola met gouden regen, vasteplantenborders en een vijver, terwijl kinderen hardop droomden van een buitenzwembad, de drive-in van een bekende hamburgerketen en een kabelbaan. ‘In die fase hebben we ervoor gekozen om heel open te communiceren. Een zwembad of een vijver waren niet reëel, dat hebben we meteen duidelijk gemaakt. De focus is zo snel mogelijk gegaan naar wat wél mogelijk is. De pergola? De kabelbaan? Die zijn er gekomen.’
‘Als je hier op een bankje neerploft, wil je niet kijken naar een grijze kolos met graffiti aan de zijkanten’
In samenspraak met omwonenden werd een programma van eisen opgesteld waarbij de eenheid tussen skatebaan en groen centraal stond. Van der Helm en Postmus: ‘Bewoners wilden een zo groot mogelijk oppervlak echt volwaardig groen krijgen. Daarnaast moest ook de skatebaan attractief worden. Als je hier op een bankje neerploft, wil je niet kijken naar een grijze kolos met graffiti aan de zijkanten. Met de Delfts blauwe tegeltableaus (zie groot kader, red.) aan de zij- en achterkanten van de skatebaan, is dat naar onze mening ook helemaal gelukt.’
Nieuwe buurt
Van der Helm is nog steeds verbaasd over het verlopen participatieproces. ‘Natuurlijk krijg je altijd te maken met kritiek, maar voor mij steekt de saamhorigheid er absoluut bovenuit. Ik denk ook dat het te maken heeft met de woningbouw. Zeeburgereiland is in opbouw, mensen die hier komen wonen zijn enthousiast om er met hun nieuwe buren wat van te maken. Op die energie hebben we in feite ook meegelift.’
Dat laatste leverde ook grappige momenten op. ‘Ik herinner mij nog goed dat er iemand na afloop van een meet-up, bijeenkomsten die we om de 2 maanden belegden om bewoners op de hoogte te houden, naar mij toekwam. Die vertelde dat hij net z’n handtekening had gezet voor het koopcontract van een appartement en dat de makelaar erbij had verteld dat er een ‘skatebaantje’ voor de deur komt. Zo’n nieuweling kan zich ook negatief opstellen. ‘Gelukkig wordt het heel mooi, hoor’, voegde hij eraan toe.’
Samenhang tussen groen en grijs
In het ontwerp van het landschap heeft Van der Helm de samenhang gezocht met de skatebaan. Zo zijn de kenmerkende golven en hoogteverschillen van de baan, die verschillende moeilijkheidsgraden heeft, ook terug te zien in het groen. De wandelpaden zijn bijvoorbeeld allesbehalve symmetrisch, maar meanderen rondom de skatebaan. Een rondje door het groen moet een ‘struingevoel’ oproepen. Om die reden zijn bijvoorbeeld verschillende boomsoorten aangeplant op het heuvelachtige terrein. Van der Helm: ‘Het idee is dat je steeds weer verrast wordt. Niet alleen door wat je ziet in het groen, maar ook in de doorkijkjes, de tegeltableaus en het zicht op de baan.’
‘Het idee is dat je steeds weer verrast wordt’
Het hoofdpad rondom de baan kan door wandelaars betreden worden vanuit de verschillende buurtstraten. Voor de skaters is dat een stuk lastiger, omdat het pad is voorzien van fijn grind, een ondergrond waar skatewieltjes zwaar onder lijden. Zij zijn dus gedwongen de baan via de hoofdingang te betreden. De keuze voor grind is een bewuste ontwerpkeuze, zegt Van der Helm. ‘Het groen is er voor de omwonenden, voor de mensen die een rondje lopen met de hond of achter de kinderwagen. Vliegen er dan links en rechts skaters op hoge snelheid voorbij, dan moet je steeds beducht zijn voor gevaarlijke situaties.’
De realisatie van de skatebaan en het park hadden letterlijk en figuurlijk veel voeten in de aarde. Op de plek van de voormalige rioolwaterzuiveringsinstallatie liepen bijvoorbeeld nog waterleidingen. Ook was er sprake van een zogenoemde zachte ondergrond. De skatebaan rust nu op een fundering van 180 grondverdringende schroefpalen, waarop een betonlaag van 30 centimeter en 145.000 kilo wapeningsstaal is gestort. Die technische uitvoering sorteert effect: naast het gegeven dat verzakkingen voorkomen worden, heeft deze manier van funderen een geluidsreducerend effect. Want dat valt op wanneer je plaatsneemt op een bankje in het groen: de skatewieltjes zijn qua geluid niet overheersend.
‘We blijven met gemak binnen alle geluidsnormen’
Wel zijn de technische uitdagingen reden geweest voor vertraging van de bouw. Eind juni werd, meer dan een jaar na de geplande opleveringsdatum, het skatepark alsnog officieel geopend. Sindsdien wordt, ondanks de coronatijd, elke dag gretig gebruikgemaakt van het ‘groen en grijs’ in de Sportheldenbuurt. Het is precies wat Van der Helm al die jaren voor ogen had. ‘Niet de grootte, maar de aantrekkingskracht en allure van de skatebaan en het groen zijn de grootste kracht van dit project geweest.’