Het Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling voerde de vijfde droogtemonitor van 2020 (publicatiedatum 27 mei) op naar een ‘dreigend tekort’, de tweede stap in een opschalingsladder van vier. Met name op hoge zandgronden zorgden de lage grondwaterstanden in mei voor problemen. Regenbuien in juni en juli zorgden ervoor dat het grondwaterpeil enigszins steeg. Desondanks is er landelijk is er nog steeds sprake van een neerslagtekort van ongeveer 220 millimeter, zo blijkt uit de meest recente droogtemonitor (4 augustus). In de vijfde droogtemonitor, eind mei, was dat nog 130 millimeter.
‘De neerslag in de afgelopen periode heeft regionaal voor enige verlichting gezorgd’, zegt de LCW. Desondanks zijn de grondwaterstanden zeer laag tot gemiddeld. […] In veel gebieden zijn de grondwaterstanden nog niet geheel hersteld van het droge voorjaar.’ Ter vergelijking: in 2019 was het neerslagtekort in de monitor van 10 augustus 193 millimeter, in ‘recordjaar’ 2018 rond 306 (monitordatum 9 augustus). Het gaat dus vooralsnog dus weliswaar niet zo slecht als in 2018, maar goed gaat het allerminst.
Regionale verschillen
De droogte verschilt regionaal sterk, licht Jane Alblas, communicatieadviseur bij de Unie van Waterschappen toe. Het zijn met name de hoger gelegen delen, die geen gebruik kunnen maken van wateraanvoer van de rivieren, die kwetsbaarder zijn. 'Deze gebieden zijn afhankelijk van regenwater. Hier zien we een lage, tot zeer lage waterstand.’ Het gaat om regio’s in Gelderland en Overijssel, Brabant en Limburg.
Waterschappen nemen diverse maatregelen. Zo heeft Waterschap Vechtstromen onder meer een onttrekkingsverbod op de vijvers in stedelijk gebied ingesteld. Verder worden sommige gebieden minder gemaaid om meer wrijving de creëren. ‘Dat werkt als een groene stuw, waardoor we het water langer vast kunnen houden’, aldus het waterschap. Waterschap Aa en Maas zette vorige week visreddingsacties op, omdat een aantal beken dreigde droog te vallen. Waterschap Rijn en IJssel koelt bruggen en roept burgers op zuinig met water om te springen.
Waterschap Vallei en Veluwe doet een oproep aan grondeigenaren om maatregelen te nemen om water (beter) vast te houden. Sinds vorige week tot aan het einde van dit jaar is hiervoor een bedrag van 400.000 euro beschikbaar. In een op de website gepubliceerde lijst staan ‘effectieve maatregelen’, zoals het plaatsen van een plank voor de duiker in sloten, maar het waterschap zegt ook open te staan voor andere ideeën. De regeling is bedoeld om grondeigenaren te stimuleren om maatregelen te nemen die een bijdrage leveren aan het tegengaan van verdroging, water vasthouden en water toevoegen aan de grondwatervoorraad, zegt een woordvoerder van het waterschap. ‘Water vasthouden is echt iets wat we samen moeten doen. We hebben de grondeigenaren nodig omdat het water op hun gronden valt – in de vorm van neerslag – of langs hun gronden wordt afgevoerd via de watergangen die wij beheren.’
'We hebben de grondeigenaren nodig omdat het water op hun gronden valt of langs hun gronden wordt afgevoerd’
2020 is het derde jaar op rij waarbij er sprake is van ernstige droogte in het land en in het werkgebied van het waterschap. ‘De afgelopen weken is er praktisch geen neerslag gevallen en de neerslag die valt verdampt snel vanwege de oostenwind en de hitte', licht de woordvoerder toe. 'De waterstanden blijven dalen, we letten dus extra goed op de waterkwaliteit en het mogelijk droogvallen van sprengenbeken op de Veluwe.’ Het neerslagtekort kent een ander verloop dan ‘droogterecordjaar’ 2018, maar zit volgens het waterschap wel rond de lijn van de 5 procent droogste jaren. Het waterschap doet al het mogelijke om water vast te houden en te sparen in het hoofdwatersysteem, maar dat is niet voldoende. ‘Water vasthouden in de bodem en de haarvaten van het systeem is dringend noodzakelijk.’
Ook bij waterschappen waar de problemen niet aanwezig of nog minder urgent zijn, worden maatregelen genomen. Daarnaast worden preventieve maatregelen genomen. Alblas: ‘In sommige gevallen moet je landelijke maatregelen nemen, vooral wat rivieren betreft. De rest betreft regionaal maatwerk. Een voorbeeld is dat in sommige gebieden wordt geprobeerd water langer vast te houden, zoals met lokaal geldende beregeningsverboden vastgesteld.’
Ander maaibeleid
Zo ook Waterschap Vallei en Veluwe, dat sinds het voorjaar probeert zoveel mogelijk water zo lang mogelijk vast te houden in beken, sloten en kanalen. Ook maait het sinds 2019 de watergangen op een andere manier. ‘We maaien de oevers en bodem van de watergangen alleen waar het moet om doorstroming te stimuleren en wateroverlast te voorkomen. Waar het kan, laten we begroeiing staan om water vast te houden en biodiversiteit te stimuleren.’ Daarnaast zegt het waterschap bij te dragen aan maatregelen van anderen die het vasthouden van water verbeteren in landelijk en stedelijk gebied. Sinds 18 mei geldt een onttrekkingsverbod voor oppervlaktewater in de gebieden waar het geen water kan inlaten. Door de dalende waterstanden worden zandzakken neergelegd om water zoveel mogelijk vast te houden.
'Waar het kan, laten we begroeiing staan om water vast te houden'
Als de aanvoer van de rivieren minder wordt, stroomt er meer zout water het land in. Dan treedt risico op verzilting op, zegt Alblas. Dit wordt in de gaten gehouden en waar zogenaamde bellenschermen worden toegepast om zout water tegen te houden. In de gebieden met blauwalg wordt ingezet op meer doorspoelen - door bijvoorbeeld een meer door te spoelen kan de overlast verminderd worden.
Bewustzijn bij burger
UvW-bestuurslid Schoonman benadrukt dat Nederland klimaatbestendiger moet worden. ‘Er zijn grote investeringen nodig om het land anders in te richten, maar ook op kleine schaal kunnen kleine ingrepen helpen. Tegel eruit, groen erin bijvoorbeeld.’ Daar komt dus ook de burger om de hoek kijken. Uit het onderzoek dat Citisens voor de Unie van Waterschappen uitvoerde blijkt dat de gevolgen van droogte inmiddels ook de burgers bereiken. Bijna de helft van de 2268 ondervraagden geeft aan zich zorgen te maken om het watertekort. Een meerderheid geeft aan de negatieve gevolgen van droogte zelf te ondervinden. 44 procent geeft aan bereid te zijn zelf maatregelen te nemen. Het gebruik van een regenton en aanleg van meer groen zijn de meest populaire maatregelen.
Alblas zegt ‘blij verrast’ te zijn door de resultaten. ‘Waar we vooral heel blij mee zijn, is dat een deel bereid is zelf iets tegen de droogte te doen. Mensen lijken bewuster, gaan voor een regenton en er zijn meer aanvragen voor daksubsidies voor groene daken. Ook krijgen we meer persvragen over het onderwerp. We merken dat 2018, toen het extreem droog was, voor veel bewustzijn heeft gezorgd.’ Naast bijvoorbeeld de gemeente proberen ook het waterschap het bewustzijn bij de burger te vergroten. Hoe ze dat doet, is situatie-afhankelijk, zegt Alblas. Het kan via de website zijn, of met keukentafelgesprekken. Als er bijvoorbeeld een dijk versterkt wordt, wordt omwonenden verteld wat er ‘in hun achtertuin’ gaat gebeuren.
In mei maakte minister Cora van Nieuwenhuizen bekend 100 miljoen extra uit te trekken uit het Deltafonds om Nederland beter weerbaar te maken tegen droogte en watertekort. Waterschappen investeren de komende jaren 1,7 miljoen, zo werd onlangs bekend. Om draagvlak te houden, is het nodig dat inwoners zich ervan bewust zijn dat dit ook echt nodig is, benadrukt Alblas.
'Er zijn meer meldingen van blauwalg. Dat is ook iets wat ons zorgen baart'
Maakt de Unie van Waterschappen zich zorgen over de huidige ontwikkelingen? Alblas vindt het, vanwege de regionale verschillen, lastig daar een algemene uitspraak over te doen. ‘Zeker voor hoger gelegen delen zijn er zorgen, temeer omdat agrariërs een periode tegemoet gaan waarbij zij veel water voor gewassen nodig hebben. Als er weinig water beschikbaar is door beregeningsverboden, dan hebben zij daar last van omdat oogsten kunnen mislukken. Op de korte termijn zien we met de hoge temperaturen waterkwaliteitsproblemen. Er zijn meer meldingen van blauwalg. Dat is ook iets wat ons zorgen baart. Er is meer water in het systeem nodig, meer doorstroming.’
'Mogelijk warmste week ooit'
Sinds afgelopen weekend is er officieel sprake van een hittegolf. Hiervan is sprake als er in een tijdbestek van vijf zomerse dagen er minimaal drie 30 graden of warmer zijn. Zaterdag en zondag gaan de boeken in als de warmste 8 en 9 augusustus ooit. Van regen en verkoeling lijkt voorlopig geen sprake. Klimaatonderzoeker Geert Jan van Oldenborgh meldt maandag in het AD dat deze week weleens de warmste ooit kan worden.
